Tajemnica listów (do) Jana Pawła II i duchowni wobec reżimu. Najnowszy numer „Historii Kościoła” już w sprzedaży

To już 13. numer naszego magazynu popularnonaukowego. W grudniu mijają 2 lata od wydania pierwszego numeru i – jak się okazało – był to strzał w dziesiątkę: dziś jest to najlepiej sprzedający się magazyn historyczny w Polsce, a reakcje czytelników i ludzi mediów utwierdzają nas w przekonaniu, że warto nadal pracować nad kolejnymi numerami (więcej o tym w najnowszym numerze GN https://www.gosc.pl/doc/9524024.Czy-umiemy-opowiadac-dzieje-Kosciola-Od-dwoch-lat-Gosc-stara) . Tematów z pewnością nam nie zabraknie, bo historia Kościoła jest nie tylko ciekawa i bogata, ale jest również najlepszym obszarem badawczym dla historyków ze względu na najliczniejsze zachowane źródła.

Wielka tajemnica czy tania sensacja? W pierwszym numerze na rok 2026 przyglądamy się głośnej korespondencji kard. Karola Wojtyły/papieża Jana Pawła II i amerykańskiej filozof polskiego pochodzenia, Anny Teresy Tymienieckiej. Ignacy Masny z Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, który zapoznał się z całością tej korespondencji, oraz prof. Paweł Skibiński z Uniwersytetu Warszawskiego, badacz pontyfikatu polskiego papieża, w rozmowie z w rozmowie z dr. Andrzejem Grajewskim rzucają nowe światło dla możliwych interpretacji tej niezwykłej, wieloletniej wymiany listów. Rozmówcy próbują również rozwikłać charakter relacji, która łączyła kardynała i papieża z Tymieniecką. - W korespondencji przeplatają się równolegle kwestie naukowe z osobistymi. Między filozofami zawiązała się rzeczywiście serdeczna relacja. Widzę pewne podobieństwa do relacji łączących Karola Wojtyłę z prof. Wandą Półtawską. Z brudnopisów Anny Teresy Tymienieckiej zachowanych w Bibliotece Narodowej wynika jednak, że w niej zrodziło się jakieś uczucie wobec kardynała. Na podstawie listów Wojtyły nie sposób jednoznacznie określić, na ile był on tego świadomy. Karol Wojtyła występuje w nich jako powiernik Anny Tymienieckiej, jako jej ojciec duchowy. Ofiarowuje jej szkaplerz karmelitański, stara się ją skonfrontować z pytaniem "jaki jest twój Bóg?". Na podstawie treści jego listów można postawić hipotezę, że zdawał sobie sprawę z konieczności uporządkowania stosunku Tymienieckiej do jego osoby. Duża część tego kierownictwa, zwłaszcza w pierwszych latach znajomości, dotyczyła ich relacji - Karol Wojtyła starał się ją zakorzenić w Bogu i ukierunkować na dobro, jakie może z niej wyniknąć. Tuż przed wyborem Karola Wojtyły na papieża korespondencja nabrała już charakteru filozoficznego dialogu – mówi Ignacy Masny.

Drwal, stróż nocny, spowiednik papieża. „O odwadze Witolda Pileckiego, który celowo dał się wywieźć Niemcom do Auschwitz, Polacy usłyszeli po kilkudziesięciu latach milczenia. Tymczasem o misji bohaterów, którzy zrobili coś bliźniaczo podobnego – na ochotnika dołączyli do nieszczęśników wywożonych na Sybir – wciąż mało kto wie. Może dlatego, że byli… katolickimi księżmi”, pisze Przemysław Kucharczak, w pasjonującym tekście o ks. Tadeuszu Fedorowiczu.

„A ksiądz z więzienia?”. Z kolei Jan Hlebowicz opisuje losy ks. Józefa Zator-Przytockiego, w czasie II wojny dziekana Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej, po 1945 r. ofiary komunistycznego reżimu. „Przesłuchiwali go najwięksi sadyści Polski Ludowej. »Po dłuższym staniu w kącie każą mi siadać na śrubie wkręconej do sztaby wmurowanej w ścianę. Następnie śledczy wskakuje w butach z cholewami na uda sztywnie wyciągniętych nóg, zadając w ten sposób większy ból (…)« – zapisuje w pamiętniku (…). Duchowny był też regularnie bity po głowie. Choć sam ledwo stał na nogach, podtrzymywał na duchu współwięźniów. Spowiadał i prowadził modlitwy − Różaniec oraz Koronkę do Miłosierdzia Bożego. Już na początku ubeckiego śledztwa przyrzekł sobie: »Jestem żołnierzem Kościoła katolickiego, muszę zawsze i wszędzie zachować równowagę wewnętrzną (…)«”.

Benedykt na służbie bezpieki. Zupełnie inną postawę wobec reżimu komunistycznego przyjął inny duchowny, o którym pisze Rafał Łatka. „Trudno wskazać równie gorliwego i cennego dla komunistycznej bezpieki agenta. Ojciec Krzysztof Dominik Michałowski, w latach 60. XX wieku przeor klasztoru benedyktynów w Tyńcu, „wypracował” blisko 17 teczek donosów, każda po ok. 400 stron. Donosił m.in. na kard. Karola Wojtyłę, o. Leona Knabita, ks. Józefa Tischnera czy o. Piotra Rostworowskiego”, czytamy w tekście. To nie jest łatwa lektura, ale bez niej trudno zrozumieć w pełni uwarunkowania życia Kościoła w mrocznych czasach PRL.

Ponadto w numerze:

Jan Hus bez rehabilitacji, czyli kolejny odcinek rozmów Jacka Dziedziny z o. Tomaszem Gałuszką OP o historii inkwizycji w ramach cyklu „Jakie piękne średniowiecze”.

Wielka przeprowadzka, czyli ucieczka 303 ewangelików z małopolskich Kóz, którzy na pruskim Śląsku założyli Hołdunów. Tę mało znaną historię opisuje Tomasz Biernat.

Jak święty Augustyn zganił świętego Hieronima… za tłumaczenie Biblii – opowiada ks. Przemysław Szewczyk.

Hołd pruski, czyli gorzki smak triumfu – to ostatnia część cyklu Leszka Śliwy o zakonie krzyżackim.

Czy Wigilia jest słowiańska? Nad tym zastanawia się Marek Szołtysek w swojej opowieści (przed)wigilijnej.

Wiara silniejsza niż czerwone imperium – Agnieszka Huf opisuje zmagania chińskich chrześcijan z nieludzkim systemem komunistycznym.

Państwo wyznaniowe czy wyznanie państwowe? Przemysław Pazik pisze o przysiędze wierności państwu polskiemu, jaką 100 lat temu złożyli polscy biskupi.

Poza tym stałe felietony – „Wehikuł czasu” Leszka Śliwy, „Herezje wiecznie żywe” ks. Przemysława Szewczyka, „Zwrotnica historii” Wojciecha Teistera i „Koniec historii” Franciszka Kucharczaka.

O „Historię Kościoła” pytaj w swojej parafii, Empiku i dobrych salonach prasowych lub czytaj bez ograniczeń wszystkie wydania on-line w wygodnej cyfrowej subskrypcji na subskrypcja.gosc.pl.

Cała zawartość nowego numeru tutaj https://www.gosc.pl/wyszukaj/wydanie/przeglad/913d4a.Historia-Kosciola-13-01-2026 (po zakupie subskrypcji otrzymasz dostęp do pełnej treści)