Indeks kanapki

W jednym z największych polskich dzienników ukazał się niedawno artykuł, z którego wynikało, że Polacy płacą najmniej w całej Unii Europejskiej za litr benzyny. Miło, prawda? Tylko co tak właściwie oznacza słowo „najmniej”? Najmniej w sensie bezwzględnej ceny? A może najmniej jest wtedy, gdy najkrócej trzeba pracować na dany produkt? To nie to samo. Przecież za tę samą pracę dostajemy (my, Polacy) znacznie mniej pieniędzy niż Niemcy czy Francuzi i nieporównywalnie mniej niż np. Szwajcarzy czy Norwegowie. Nawet gdyby cena benzyny była we wszystkich krajach Europy taka sama (powiedzmy wynosiłaby 5 złotych za litr), nie znaczyłoby to, że wszystkich Europejczyków w równym stopniu stać na podróżowanie samochodem. Polacy za średnią pensję przejadą znacznie mniej kilometrów niż Europejczycy z zachodu kontynentu. Mimo że cena benzyny będzie taka sama, dla jednych benzyna będzie „droższa”, a dla innych „tańsza”. Ten problem dotyczy wszystkiego, nie tylko benzyny. Ceny energii, ceny ubrań, mieszkań, pożywienia… wszystko da się porównywać, pod warunkiem że nie pójdzie się na łatwiznę, patrząc tylko na ceny bezwzględne. A jeżeli już, to trzeba bardzo uważać. Dlaczego?

Chleb chlebowi nierówny

Weźmy produkt pierwszej potrzeby, jakim jest chleb. Porównywanie cen chleba pomiędzy różnymi krajami jest bardzo trudne. Oczywiście łatwo jest iść do sklepu i spisać, ile kosztuje bochenek, ale… chleby w różnych częściach świata są różne. Wystarczy pojechać do sąsiednich Niemiec, gdzie kupienie najbardziej popularnego w Polsce chleba na zakwasie jest już dużym problemem. Chleby we Francji są jeszcze inne, a co powiedzieć o krajach Azji albo Ameryki Środkowej? Nawet jeżeli uda się znaleźć chleb tego samego rodzaju i tej samej wielkości, sposób jego wypieku może być różny. W niektórych krajach może on być tradycyjny, a w innych miesza się ze sobą przygotowane wcześniej i sproszkowane półprodukty, dolewa wody i wkłada do pieca. Porównywanie tych dwóch sytuacji prowadzi na (statystyczne) manowce. Bardzo trudno znaleźć dzisiaj produkt, który jest powszechnie dostępny na całym świecie, a sposób jego przygotowania wszędzie identyczny. 25 lat temu brytyjskie pismo ekonomiczne „The Economist” taki produkt znalazło. To kanapka Big Mac, oferowana przez sieć barów szybkiej obsługi McDonalds. Wszędzie wygląda tak samo, wszędzie składa się z tych samych składników, wszędzie te składniki przygotowuje się w identyczny sposób. Porównywanie cen Big Maców jest dla ekonomistów kopalnią informacji.