Papież Franciszek: co zrozumieliśmy z tego pontyfikatu, a co jeszcze przed nami?

Gdy za 10, 50, 100 lat będą powstawać prace dotyczące tego pontyfikatu, być może tylko na marginesie historycy wspomną o wypowiedziach papieża, które budziły niezrozumienie czy sprzeciw. Można założyć, że Franciszek zostanie zapamiętany głównie jako papież, który chciał postawić lekceważone dotąd peryferie świata i Kościoła w centrum życia chrześcijańskiego. A ściślej: przywrócić te peryferie do myślenia, planowania i działania Kościoła. Gdyby dało się „streścić” nauczanie zmarłego dziś papieża w kilkunastu punktach, to poniższy zestaw – będący autorskim podsumowaniem jego wypowiedzi, dokumentów i działań - powinien dobrze oddawać kluczowe myśli i kierunki tego pontyfikatu:

• Miłosierdzie jest imieniem Boga, Bóg nigdy nie męczy się przebaczaniem.
• Kościół jest szpitalem polowym, który ma opatrywać poranionych, także przez własne wybory i grzech.
• Struktury kościelne mają służyć ewangelizacji, a nie konserwowaniu stanu rzeczy.
• Korzystanie z zasobów ziemi musi uwzględniać solidarność z przyszłymi pokoleniami.
• Powinniśmy towarzyszyć osobom w sytuacjach „nieregularnych”, rozeznawać każdy indywidualny przypadek, oceniać stopień odpowiedzialności i włączać to, co kruche, do życia Kościoła.
• Uchodźcy wojenni i migranci muszą być w centrum zainteresowania wierzących w Chrystusa.
• Nie należy mylić szczęścia z wygodną kanapą, młodzi są wezwani, by wyjść na peryferie i „zrobić raban”.
• Jezus jest centrum historii, Panem wszechświata; chrześcijanie muszą przyjąć Jego sposób panowania przez służbę i wyjście do odrzuconych.
• Dialog z islamem nie zastępuje ewangelizacji, ale jest jej warunkiem wstępnym; chrześcijanie oczekują od muzułmanów wyzbycia się przemocy; powszechne braterstwo między ludźmi jest wolą Boga.
• Ekumenizm nie jest opcją do wyboru, lecz częścią tożsamości chrześcijan; prozelityzm jest grzechem, bo narusza wolność religijną człowieka (to nie to samo, co ewangelizacja i osobista decyzja o konwersji).
• Dobro ofiar, a nie „dobro” instytucji, ma być punktem odniesienia w oczyszczeniu Kościoła ze zbrodni pedofilii.
• Klerykalizm jest herezją, która odpowiada za wiele nadużyć w Kościele.
• Kuria Rzymska (i każda inna kuria) musi być narzędziem ewangelizacji, a nie biurokratycznym molochem.
• Każda wojna jest porażką ludzkości, ale są również wojny, o których świat milczy lub o których zapomniał.
• Kolegium kardynalskie musi mocniej odzwierciedlać powszechność i różnorodność Kościoła; kardynałowie muszą pochodzić również z małych wspólnot żyjących na tzw. peryferiach.
• Amazonia i inne peryferie świata i Kościoła, ze swoją specyfiką, zasługują na rozwiązania uwzględniające ich wyjątkowość.
• Synodalność nie może być opcją dla grupki pasjonatów, ale sposobem życia i rozeznawania całego Kościoła.
• Kościół żywy nie jest strażnikiem pamiątek muzealnych, ale wspólnotą otwartą na niespodzianki Ducha Świętego.

Gdybym miał wskazać, które zdanie Franciszka najlepiej, w moim odczuciu, oddawało to, co chciał przekazać Kościołowi, to byłyby to słowa wypowiedziane podczas uroczystości Zesłania Ducha Świętego w 2013 roku. Można je potraktować jako klucz do zrozumienia jego myślenia o tym, co musi nieustannie napędzać Kościół do działania: „Jeśli Kościół żyje, to musi zawsze zaskakiwać, Kościół niezdolny do zaskakiwania jest słaby, schorzały, umierający i trzeba go zaraz zabrać na salę wybudzeń".