Czy nowa konstytucja Somalii narazi nieletnie dziewczęta na przymusowe małżeństwa?

Somalia zmienia swoją tymczasową konstytucję z 2012 r., która jest poddawana przeglądowi od prawie dekady. Prace mające na celu sfinalizowanie zmian nasiliły się od końca 2023 r.

30 marca 2024 r. w obu izbach parlamentu Somalii odbyło się głosowanie nad poprawkami. Wśród nich były i te dotyczące obniżenia wieku pełnoletniości z 18 lat na 15 lat.

Jedno z kluczowych przyjętych dotychczas postanowień nowego zapisu dotyczy urzędu prezydenta i premiera. Nowe zapisy przyznają prezydentowi uprawnienia do powoływania i odwoływania premiera, znosząc dotychczasowy wymóg uzyskania przez premiera wotum zaufania od parlamentu.

Zapis ten zapewnia większą elastyczność władzy wykonawczej w kraju, którego politykę charakteryzują spory między prezydentami i premierami, wynikające ze złożonego krajobrazu politycznego i czynników historycznych. Jeden z kluczowych aspektów sporów dotyczy podziału władzy i zasobów pomiędzy klanami i regionami.

Od czasu ustanowienia w Somalii urzędu prezydenta w 1960 r., było dziewięciu oficjalnych prezydentów. Czterech ostatnich, w tym obecny - podczas pierwszej kadencji - zwolniło premiera przy pomocy parlamentu.

Zmieniona konstytucja określa również kadencję organów konstytucyjnych na pięć lat, określa prezydentów stanów regionalnych jako przywódców i ustala obecność w kraju trzech partii politycznych, promując system wielopartyjny.

Dalszej ocenie zostaną poddane natomiast zapisy dotyczące religii. Jak twierdzi Hussein Idow, przewodniczący Komisji ds. Przeglądu Konstytucji „decyzja o odroczeniu wprowadzenia przepisów dotyczących religii ma na celu zapewnienie, że będą one zgodne z zasadami i wartościami narodu somalijskiego”.

W lutym Niezależna Komisja ds. Przeglądu i Wdrażania Konstytucji przesłała parlamentowi sugestie poprawek, które obejmują m.in. artykuły na temat pełnoletniości i kryminalizacji okaleczania żeńskich narządów płciowych.

Zgodnie z tymczasową konstytucją Somalii dziecko definiowane jest jako osoba w wieku poniżej 18 lat. Proponowana poprawka stanowi, że termin dziecko „odnosi się do osoby w wieku poniżej 15 lat, przy czym wiek odpowiedzialności prawnej wynosi 18 lat, zgodnie z definicją w prawie Federalnej Republiki Somali.” - informuje organizacja Human Right Watch

Przyjęcie nowego standardu byłoby sprzeczne ze zobowiązaniami Somalii wynikającymi z Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka, która definiuje dziecko jako osobę poniżej 18 roku życia.

Proponowana poprawka ustalająca wiek dojrzałości na 15 lat naraża zarazem dziewczęta na większe ryzyko przymusowych małżeństw, wzmacniając tradycyjne normy, które mogą do tego zmusić.

Wg międzynarodowej grupy Girls Not Brides, działającej na rzecz zapobiegania małżeństwom dzieci, w Somalii problem dot. 17 procent dziewcząt w wieku 15 lat, i 36 procent w wieku 18 lat.

Proponowane zmiany uwzględniają także rozwój fizyczny jako czynnik decydujący o dorosłości danej osoby, co jest sprzeczne ze standardami międzynarodowymi. Zmiany odróżniają 15-letni wiek dojrzałości od 18-letniego wieku odpowiedzialności prawnej.

Sugeruje to, iż każda osoba poniżej 18. roku życia będzie nadal chroniona standardami wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich, jednak - jak ocenia Human Rights Watch - w praktyce sytuacja taka stwarza ryzyko utrwalenia istniejących niejasności w somalijskim prawie dot. wieku pełnoletniości. To z kolei może zwiększyć bezbronność dzieci, które w Somalii są aresztowane, przetrzymywane i skazywane na karę pozbawienia wolności tak jak osoby dorosłe.

Proponowane zmiany w konstytucji budzą również obawy dotyczące praktyki okaleczania żeńskich narządów płciowych.

Wg UNICEF, Somalia jest krajem, gdzie odsetek okaleczeń żeńskich narządów płciowych jest jednym z najwyższych w świecie. 99 procent dziewcząt i kobiet w wieku od 15 do 49 lat przeszło przez okaleczenie.

Obecna, tymczasowa konstytucja Somalii jest niejednoznaczna w tej kwestii. Stwierdza, że „obrzezanie kobiet jest okrutną i poniżającą praktyką zwyczajową i jest równoznaczne z torturami. Obrzezanie dziewcząt jest zabronione”, jednak zapis nie definiuje obrzezania kobiet, które może, ale nie musi, być interpretowane w ten sam sposób, co okaleczanie żeńskich narządów płciowych.

ONZ wielokrotnie wzywała Somalię do przyjęcia przepisów kryminalizujących wszelkie formy tej praktyki.

W 2021 r. rząd Somalii podczas przeglądu przeprowadzanego przez Komisję Praw Dziecka zobowiązał się do „wykorzenienia tradycyjnych szkodliwych praktyk”, jednak obecnie „wydaje się, że parlament Somalii jest gotowy przyjąć poprawki do konstytucji kraju, które mogą narazić pokolenia dzieci na szkodliwe praktyki” - podaje HRW.