Jak zauważył podczas konferencji poświęconej 60. rocznicy listu biskupów polskich do niemieckich dr Andrzej Grajewski, w historii pojednania polsko-ukraińskiego jest coś symbolicznego: zaczyna się dokładnie tam, gdzie narodziła się idea zgody polsko-niemieckiej. W tej samej rzymskiej sali Papieskiego Instytutu Polskiego, w której w 1965 roku padły słowa „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”, dwadzieścia kilka lat później znów zasiedli biskupi – tym razem polscy i ukraińscy. – Obok nich nie było kamer, ale były gesty, które zainicjowały proces trwający do dziś – podkreślał.

Tym, kto nadał temu dialogowi ton, był św. Jan Paweł II. Jeszcze w 1979 roku, w rozmowie z polskimi biskupami, przypominał o zbliżającym się jubileuszu Chrztu Rusi. Wiedział, że to moment, który może otworzyć drogę do pojednania. I rzeczywiście: w 1988 roku to w Rzymie, z jego inspiracji, padły pierwsze wspólne słowa przebaczenia.

Pojednanie w cieniu upadającego imperium

Rok 1988: Związek Sowiecki chwieje się, ale trwa jeszcze w miejscu. W tak niepewnym czasie polski prymas Józef Glemp apeluje, by nie „drapać gojących się ran” i nie zaczynać od licytowania win. Wspomina też o „kimś trzecim”, kto może spróbować rozegrać Polaków i Ukraińców przeciw sobie. Dziś te słowa brzmią niemal jak prognoza nadchodzących dekad.