Geolodzy chcą ochrony krateru meteorytowego w Ghanie

Krater meteorytowy Bosumtwi jest jednym ze 190 potwierdzonych kraterów meteorytowych na świecie, z których jedynie 20 znajduje się w Afryce. Podobnie, jak w przypadku krateru na wyspie Kaali w Estonii, jest w nim jezioro, tylko sporo większe. Stale wypełnione wodą są też np. największe z kraterów Morasko w Polsce, ale również one są dużo mniejsze niż krater Bosumtwi.

Z badań wynika, że krater Bosumtwi powstał 1,07 miliona lat temu, w epoce plejstocenu. Ma około 10,5 kilometra średnicy i głębokość około 380 metrów (a razem z osadami jeziora 750 metrów). Znajduje się w Ghanie, w bogatym w minerały pasie Aszanti (jest tam m.in. złoto). Jako jeden z najlepiej zachowanych na Ziemi młodych kraterów impaktowych został uznany przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych jako miejsce dziedzictwa geologicznego.

Krater jest dobrze zachowany, bez głębokiej erozji lub bardzo grubych osadów. Jego granice są wyraźne, prawie kołowe, z jeziorem o średnicy 8 km w środku i wyraźną krawędzią, wznoszącą się ponad poziom jeziora, a także okrągłym, zewnętrznym płaskowyżem.

Krater ma duże znaczenie dla badań naukowych, a dodatkowo także kulturowe znaczenie dla samej Ghany, jako święte miejsce ludu Aszanti. Krater stanowi także piękne krajobrazowo miejsce dla astroturystyki.

W 2019 roku przeprowadzono intensywne badania morfologii krateru - jego formy, struktury i cech geologicznych. Okazało się także, iż krater Bosumtwi można uznać za ziemski odpowiednik kraterów wałowych, które są powszechne na Marsie i Wenus, a także występują na lodowych księżycach, takich jak Ganimedes, Europa, Tetys, Charon. Badania krateru Bosumtwi pozwolą więc lepiej zrozumieć tego typu struktury, istniejące na obiektach w kosmosie.

Kontynuując prace w 2025 roku - opierając się na wynikach badań w terenie i zdjęć satelitarnych - naukowcy ustalili, że nielegalne górnictwo rzemieślnicze stanowi zagrożenie dla krateru. Obejmuje ono intensywne, nieformalne wydobywanie minerałów, głównie złota, poprzez pojedyncze osoby lub małe grupy, stosujące prymitywny sprzęt i toksyczne substancje chemiczne, takie jak rtęć i cyjanek.

Aktywność ta w rejonie krateru jest coraz intensywniejsza przez ostatnie 10 lat. Może doprowadzić do katastrofy ekologicznej w jeziorze, zniszczenia dowodów geologicznych związanych z impaktem, a także przyspieszenia wylesiania okolicy.

Sprawa jest na tyle poważna, że geolodzy badający krater wzywają do szybkiego podjęcia środków ochrony. Wskazano potrzebę zwiększenia monitorowania satelitarnego, aby wykrywać nielegalne górnictwo, np. poprzez satelity Sentinel-2, Landsat, PlanetScope. Konieczne jest też bardziej rygorystyczne egzekwowanie zakazu prac górniczych, jeśli krater ma przetrwać dla przyszłych pokoleń naukowców, turystów i mieszkańców Ghany.

Artykuł opisujący problem ukazał się 21 lipca w "The Conversation", australijskiej sieci mediów non profit, działającej w kilku krajach i publikującej w kilku językach artykuły pisane przez pracowników akademickich i naukowców. (PAP)

cza/ zan/