Nobel za fabrykę białek

Dla funkcjonowania życia kluczowe są białka. One budują żywe organizmy, one pozwalają im funkcjonować. W organizmie żywym cała informacja zapisana jest w kwasie nukleinowym. Cała informacja to znaczy „recepty” na budowę poszczególnych białek. Białek, dzięki którym mamy konkretny kolor oczu, wzrost, a częściowo nawet charakter. Jedne białka są materiałem budulcowym kości i mięśni, inne (półelastyczne) tworzą ścięgna. Te twarde (np. kreatyna) są budulcem włosów i paznokci, a przezroczysta krystalina – soczewki oka.

Białkami są także przeciwciała, które chronią nasz organizm, hormony (chociażby insulina czy testosteron), enzymy (np. te umożliwiające trawienie) czy przenosząca tlen hemoglobina. Miejscem produkcji białek we wnętrzu żywej komórki są rybosomy. To do nich trafia informacja o tym, jaki przepis na konkretne białko ma kwas DNA. Inna informacja trafia do rybosomów komórek trzustki produkujących insulinę, inna do wyspecjalizowanych komórek skóry, które tworząc kreatynę umożliwiają wzrost paznokciom. Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z chemii wyjaśnili, jak wygląda i funkcjonuje rybosom na poziomie pojedynczych atomów.

Białek nie sposób policzyć. Jest ich nieskończona wręcz ilość. Są zbudowane z aminokwasów, których jest 20. Informacja o budowie aminokwasów jest zapisana w kodzie DNA złożonym z zaledwie czterech liter. Mechanizm, który potrafi czteroliterowy kod przetłumaczyć na tworzenie 20 cegiełek, z których z kolei powstaje nieskończona ilość białek, musi być skomplikowany.

Tegoroczni laureaci dzięki tzw. krystalografii rentgenowskiej, zajrzeli do wnętrza komórkowej fabryki białek. Udało im się dokładnie ustalić pozycję każdego z setek tysięcy atomów, które ją (fabrykę) tworzą. Choć odkrycia dokonano kilkanaście lat temu, naukowcy twierdzą, że od tego czasu w chemii nie zrobiono niczego, co bardziej zasługiwałoby na Nagrodę Nobla. Skoro białka tworzą organizmy żywe i pozwalają im funkcjonować, jakikolwiek błąd w ich produkcji może prowadzić do chorób, a nawet do śmierci. Dokładne rozpracowanie miejsca, w którym białka są produkowane, to krok w kierunku zrozumienia wielu chorób i przeciwstawienia się im.