Encyklika na cztery ręce

Papież Franciszek powiedział niedawno, że to „encyklika na cztery ręce” i „mocny dokument”, który otrzymał po poprzedniku i doprowadził do końca. Jak podpowiada już w samym dokumencie, należy ją „dołączyć do tego, co Benedykt XVI napisał w encyklikach o miłości i nadziei”. Mamy więc współczesny papieski tryptyk o trzech tzw. cnotach teologicznych. „Prawie skończył on [Benedykt] pracę nad pierwszym szkicem encykliki o wierze. Jestem mu za to głęboko wdzięczny i w duchu Chrystusowego braterstwa przejmuję jego cenne dzieło, dodając do tekstu kilka przemyśleń” – pisze Franciszek. Już sam fakt, że otrzymujemy encyklikę napisaną przez dwóch papieży i obaj autorzy żyją, jest czymś bez precedensu w historii Kościoła. Benedykt XVI i Franciszek dali nam w ten sposób przykład osobistej pokory. Oni sami pozostają w tle, na pierwszy plan wysuwa się posługa Piotra, która jest przede wszystkim „utwierdzaniem braci w wierze”. Nie ma wielkiego sensu dociekanie, które zdania od kogo pochodzą. Nie czuje się w tekście żadnej dysharmonii. To bardzo spójny dokument, choć bez wątpienia w tym „utworze na cztery ręce” wiodący głos należy do Benedykta XVI. 


Wielkie światło 
albo świecidełka?


Przedmiotem papieskiej refleksji są nie tyle treści wiary, ile raczej sam akt wiary. Co właściwie znaczy wierzyć? Czym jest wiara? Co daje ona człowiekowi i ludzkiej wspólnocie? Jak wierzyć dziś? Odpowiedzi na te pytania można szukać w encyklice. Jest to właściwie rozbudowana papieska katecheza, w której pojawiają się nawiązania do współczesnej sytuacji świata i Kościoła, a także do zarzutów, jakie napotyka dziś wiara. W dokumencie czuje się silną inspirację teologią św. Augustyna. To najczęściej cytowany autor. Imię tego wielkiego ojca Kościoła wymieniane jest kilkanaście razy. Augustyński styl wyraża się nie tylko w czerpaniu motywów z jego pism, lecz także w typowym dla niego duszpasterskim stylu. Jak św. Augustyn w swoich czasach, tak dzisiaj Franciszek i Benedykt chcą swoim nauczaniem pomóc nam wybrać wiarę. Wybrać ją nie tylko jako światopogląd, zestaw dogmatów, przykazań, obrzędów, ale bardziej jako sposób życia i myślenia, jako drogę prowadzącą do pełnego człowieczeństwa. Chcą ukazać piękno wiary w kontekście jej dzisiejszego kwestionowania czy pomniejszania. Nie ma tu żadnej nachalnej polemiki, jest raczej zapraszanie i przekonywanie. Wytrwałe powtarzanie, że ten, kto wierzy, ten widzi lepiej, bo widzi w świetle od Boga.
Tytuł „Światło wiary” wskazuje jeden z przewodnich motywów całego dokumentu. Wiara jako światło. „Kto wierzy, widzi”. Widzi dzięki światłu, które przyniósł na ziemię Chrystus, i które dociera do człowieka przez wiarę. Ta myśl była bardzo bliska św. Augustynowi, który wypracował własną filozofię światła. Biskup Hippony podkreślał, że człowiek dzięki łasce wiary otrzymuje dar iluminacji – wewnętrznego poznania. Choć nie ma mowy o tym wprost w tekście, ale słowo „światło” kojarzy się nam dziś bardziej z nazwą bliskiej nam epoki – z oświeceniem. Filozofowie i uczeni tej epoki stwierdzili, że rozum należy uwolnić od wiary uznanej raczej za ciemnotę niż światło. Ten stereotyp silnie zaciążył na współczesności. I o tym już wprost mówi papież. Wiarę zepchnięto w obszar „ślepego uczucia”, uznano za rodzaj kapitulacji rozumu wobec trudności, ucieczki w subiektywne wierzenia, które mogą „dostarczyć prywatnej pociechy, ale których nie można zaproponować innym jako obiektywne, wspólne światło oświecające drogę”. Efekt jest taki, że człowiek dziś rezygnuje z poszukiwania „wielkiego światła” i zadowala się „małymi światełkami”. Jakie są tego skutki? „Gdy brakuje światła, wszystko staje się niejasne, nie można odróżnić dobra od zła, drogi prowadzącej do celu od drogi, na której błądzimy bez kierunku”. W tym chaosie dzisiejszym „pilne staje się odzyskanie światła, które jest właściwą cechą wiary, bo kiedy gaśnie jej płomień, wszystkie inne światła tracą w końcu swój blask”. To światło nie jest wytworem człowieka, ale pochodzi od Boga, który jest miłością. Dzięki wierze człowiek otrzymuje nowe oczy. Widzi dalej i głębiej, widzi prawdziwie.