Los wygnańców

W tle ktoś nalewa herbatę z samowaru. Wpatrujemy się w zamyślone oblicza biesiadników, którzy duchem przenoszą się do swych rodzin. Niektórzy się modlą, inni zasłaniają twarze, by nie pokazać łez w oczach. Zimnemu światłu dostającemu się do pokoju przez okno towarzyszy ciepły, wątły płomyk świecy, dający smutnym zesłańcom odrobinę świątecznego nastroju. To jeden z najbardziej wzruszających obrazów ukazujących los polskich zesłańców na Syberii w XIX wieku.

Polscy malarze często sięgali w swojej twórczości do wątków syberyjskich. Zesłania były wszak stałym elementem naszej historii przez grubo ponad sto lat. Zsyłano już przecież konfederatów barskich w XVIII wieku, a ostatnie pokolenie sybiraków to czasy II wojny światowej. Na Syberię trafiły więc w sumie setki tysięcy Polaków.

Jacek Malczewski znał los zesłańców tylko z opowiadań i z literatury, potrafił jednak w sposób przejmujący ukazać na płótnie ich niedolę i cierpienie. Jego „syberyjskie” obrazy inspirowały kolejnych artystów. W 1980 roku Jacek Kaczmarski napisał wiersz „Wigilia na Syberii”. Przypomnijmy jego trzecią zwrotkę: „Nie, nie jesteśmy biedni i smutni/ Chustka przy twarzy to katar/ Nie będzie klusek z makiem i kutii/ Będzie chleb i herbata/ Siedzę i sam się w sobie nie mieszczę/ Patrząc na swoje życie/ Jesteśmy razem – czegóż chcieć jeszcze/ Jutro przyjdzie Zbawiciel!”.

Leszek Śliwa