Czy pracujący na umowach o dzieło lub zlecenie będą mogli należeć do związków zawodowych?

Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o związkach zawodowych przedłożony przez resort rodziny, pracy i polityki społecznej.

Projekt przewiduje, że osoby wykonujące pracę zarobkową będą mogły tworzyć organizacje związkowe i wstępować do nich. Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów z prawa tego nie mogą korzystać np. pracujący na podstawie umów cywilnoprawnych i tzw. samozatrudnieni.

Zgodnie z projektem, tzw. koalicję związkową, czyli możliwość tworzenia i wstępowania do organizacji związkowych, będą mieli "pracownicy i osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy", jeżeli spełnią następujące warunki: nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia; nie ponoszą ryzyka gospodarczego związanego z wykonywaniem tej pracy; mają interesy zawodowe związane z wykonywaniem pracy, które mogą być grupowo chronione.

Chodzi szczególnie o osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak: umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług (do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu), czy umowa o dzieło.

Tworzyć organizacje związkowe i wstępować do nich będą mogły także osoby prowadzące jednoosobowo działalność gospodarczą (tzw. osoby samozatrudnione), wykonujące pracę na rzecz danego podmiotu na podstawie umowy.

Ponadto, w ramach definicji osoby wykonującej pracę zarobkową rozszerzono uprawnienia do tworzenia związków zawodowych na osoby wykonujące pracę nakładczą, które dotychczas posiadały jedynie uprawnienie do wstępowania do związków zawodowych działających już w zakładzie pracy.

Wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją i konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1948 r. przepisów ustawy o związkach zawodowych złożyło OPZZ. Związkowcy we wniosku przekazanym Trybunałowi wskazali na sprzeczność przepisów ustawy z art. 12 i 59 konstytucji, które gwarantują wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, nie wspominając o ograniczeniach ze względu na rodzaj zatrudnienia.

Związkowcy argumentowali przed Trybunałem, że zapisana w ustawie o związkach zawodowych definicja pracownika jest zawężona do zapisu zawartego w przepisach Kodeksu pracy, przez co polskie prawo pozwala zakładać i wstępować do związków zawodowych jedynie pracownikom zatrudnionym na etatach.

TK orzekł, że przepisy ustawy są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim ograniczają wolność tworzenia i wstępowania do związków zawodowych osobom wykonującym pracę zarobkową w innej formie niż etat.

Nowe prawo ma wejść w życie po 6 miesiącach od ogłoszenia, z wyjątkiem jednego artykułu, który zacznie obowiązywać po 12 miesiącach od publikacji.