Zemsta oczyma biblijnego mędrca

W potocznym obiegu wiadomo, że Pan Jezus kazał przebaczać, a nawet mówił o miłości nieprzyjaciół. Ale te pouczenia stawały w całkowitej sprzeczności ze Starym Testamentem, gdzie naczelną zasadą była odpłata: „Oko za oko, ząb za ząb”.

Jest w tym coś z prawdy, ale tylko coś. Najpierw zasada „oko za oko…”. Nie została wymyślona przez autorów biblijnych. Oni ją jedynie powtarzają w myśl ówczesnej mentalności ludzi Wschodu. I nie była czymś tylko prymitywnym i złym. Skądinąd ta zasada chroniła przed niczym niepohamowaną zemstą, a została zapisana w Kodeksie Hammurabiego kilka, a nawet kilkanaście wieków wcześniej, zanim znalazła się w starotestamentalnych Księgach Wyjścia, Kapłańskiej czy Powtórzonego Prawa.

A druga rzecz to całość starotestamentalnego nauczania na temat odpłaty i zemsty. Czytany dziś fragment pouczeń mędrca Syracha zupełnie odbiega od prawa odpłaty czy zemsty. Słowa te, gdyby nie fakt, że powstały dwa wieki przed nauczaniem Pana Jezusa, mogłyby być doskonałym komentarzem do tak dobrze znanego nam tekstu: „I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”.

Ale nie będąc komentarzem, są doskonałym przygotowaniem do nauczania Pana Jezusa. Warto zwrócić uwagę na ostateczną, najgłębszą motywację, którą jest sąd Boży. Właśnie nadprzyrodzona perspektywa czyni z tych pouczeń coś więcej niż tylko pouczenie: „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”. Także i te słowa bywają przypisywane Panu Jezusowi. Ale tak nie jest. Są one łączone z nauczaniem Konfucjusza, chińskiego mędrca z V w. przed Chr. Ta zasada w swej prostocie jest jakoś zrozumiała i chwytliwa, jednakże nie przekracza wymiaru doczesności.

Można ją nawet rozumieć i interpretować tylko jako pozytywny wymiar reguły: oko za oko – dobro za dobro. Tymczasem w biblijnym wezwaniu do zaniechania zemsty, o której pisze Syrach, jako pierwsza odzywa się prawda o grzeszności każdego człowieka, także tego, który doznaje zła od bliźniego. Jeśli chce liczyć na Boże przebaczenie, powinien najpierw wybaczyć swemu winowajcy. To nie jest łatwe, a niejeden raz bywa wręcz heroiczne.

Pierwsze czytanie: Syr 27,30–28,7