Jak czytać Biblię i nie zniechęcić się?

O lekturze trudnych fragmentów Pisma Świętego oraz początkach i owocach Dzieła Biblijnego w Polsce mówi ks. prof. Sławomir Stasiak, rektor Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.

henryk przondziono /foto gość

ks. Rafał Bogacki: Czy Pismo Święte mogą czytać wszyscy, czy jest to lektura zarezerwowana dla wtajemniczonych?

ks. prof. Sławomir Stasiak: Może je czytać każdy wierzący człowiek. Nie zawiera ono w sobie żadnych informacji tajemnych czy niedostępnych dla czytelnika. Oczywiście lektura nie zawsze jest łatwa i często wymaga przygotowania. W odróżnieniu od literatury pozabiblijnej, zwłaszcza gnostyckiej, która mocno wchodziła w przestrzeń tajemnego znaczenia nawet poszczególnych słów, Pismo Święte jest słowem Boga skierowanym do człowieka. Wierzymy, że jest ono fundamentem teologii, jak również życia chrześcijańskiego, o czym przypomniał papież Benedykt XVI w adhortacji Verbum Domini.

Od czego przeciętny katolik może rozpocząć lekturę Pisma Świętego?

Warto rozpocząć od niedzielnych czytań mszalnych. Dzięki temu możemy osiągnąć podwójną korzyść. Po pierwsze, uczestnicząc w Eucharystii, jesteśmy przygotowani. Po drugie, mamy możliwość kontaktu z duszpasterzem. Najczęściej jest to kontakt w formie homilii, ale też w innych okolicznościach możemy zapytać o problemowe kwestie napotkane podczas lektury. Innym sposobem czytania Pisma Świętego jest rozpoczęcie od Nowego Testamentu. Wcześniejsze księgi są trudniejsze. Zdecydowana większość tekstów starotestamentalnych została zredagowana w języku hebrajskim. Podstawową trudnością jest to, że mamy do czynienia nie tylko ze zmianą języka, ale także zmianą mentalności. Semicki sposób myślenia zastąpiła mentalność europejska. Lepiej zatem zacząć od tych tekstów, które znajdują się u fundamentów naszej kultury.

Czyli lektura „od deski do deski” nie jest najlepszym pomysłem…

Taka lektura jest możliwa, ale wówczas trzeba mieć lepsze przygotowanie. Przyznam szczerze, że jeszcze będąc w szkole średniej, rozpocząłem lekturę od Księgi Rodzaju. Czytałem po jednym rozdziale dziennie. Lektura całej Biblii zajęła mi około trzech lat.

Nie rozbił się Ksiądz Profesor o Księgę Kapłańską i zawarte w niej przepisy?

Na szczęście formowałem się w Ruchu Światło–Życie. Bardzo mi to pomogło. Mogłem zadawać trudne pytania mojemu moderatorowi, a on potrafił szukać odpowiedzi. Był też cierpliwy w wysłuchiwaniu moich pytań. Dzięki temu przebrnąłem przez Księgę Kapłańską.

Co jest największą trudnością w lekturze Pisma Świętego?

Odległość czasowa i związana z tym mentalność autorów tekstów biblijnych. Trzeba zawsze pamiętać, że Pismo Święte to nie jest księga, która spadła z nieba. To tekst objawiony, który ma Boga za autora. Jednocześnie jest to tekst spisany przez ludzi, którzy żyli w konkretnej kulturze. Wejście w sposób myślenia ludzi tamtej epoki to duże wyzwanie.

„Stary Testament ocieka krwią” – myślimy, wspominając kult w jerozolimskiej świątyni. Czy podobne teksty wciąż mogą karmić naszą wiarę?

Rzeczywiście pytamy dziś: co te potoki krwi przelanej w świątyni jerozolimskiej mówią nam o Bogu, gdzie tutaj humanitaryzm? A on polega na tym, że nie zabijano wówczas ludzi. Miejsce człowieka zajęło zwierzę. W Starym Testamencie znajdujemy zakaz składania ludzi w ofierze. Dla nas to oczywiste, ale w kulturach starożytnych to była powszechna praktyka. Ludzie współcześni Abrahamowi nie mieli wątpliwości związanych z zabijaniem dzieci w ofierze dla bóstw.

Wielu ludzi traktuje opowieści zawarte w Biblii jako legendy. Nie znajdujemy pozabiblijnych danych o historii Abrahama. Jak wierzący mają się odnieść do podobnych zarzutów?

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że ludzie spisywali te historie z perspektywy swojej wiedzy. Można powiedzieć, że Pismo Święte nie jest biografią Abrahama, Izaaka czy Jakuba ani stenogramem z wyjścia Izraelitów z Egiptu. Biblia zawiera opis historii zbawienia. Każdy z autorów miał określoną wizję wydarzeń, swój sposób rozumienia świata. Często stosował sposoby znane z historii literatury, by coś mocniej zaakcentować. Zarzuty dotyczące Biblii jako legendy czy fikcji literackiej pojawiały się w Polsce już w połowie XX wieku. Zenon Kosidowski opublikował wówczas „Opowieści biblijne”, a reakcją była odpowiedź ks. prof. Józefa Kudasiewicza zawarta w książce „Biblia, historia, nauka”. Znajdujemy w niej szereg rzeczowych argumentów. Ta publikacja nie straciła na aktualności. Wszystkim, którzy mierzą się z podobnymi pytaniami, polecam tę lekturę.

W Starym Testamencie Bóg zachęca do prowadzenia wojen. Czy jako chrześcijanie powinniśmy odrzucić taki obraz Boga?

Znowu powinniśmy pamiętać o mentalności ludzi tamtej epoki. Zadajmy proste pytanie: czy Izrael ma swojego Boga, który kształtuje jego historię? Odpowiedź jest oczywista. A skoro ten naród musi bronić swojej przestrzeni życia, prowadzi wojny z narodami, które mu zagrażają. Izraelici byli przekonani, że historia jest naznaczona obecnością Boga. Jeżeli dochodzi do wojny pomiędzy narodem, który wyznaje jedynego Boga, a narodem wyznającym inne bóstwo, to wniosek nasuwa się sam: Bóg zwycięskiego narodu jest potężniejszy. Mentalność ludzi, którzy spisywali te teksty, jest tutaj kluczowa.

W Starym Testamencie znajdujemy także nakaz kamienowania – na przykład tych, których przyłapano na cudzołóstwie. Również za inne praktyki w Izraelu groziła śmierć…

To były zwyczajowe kary obecne w ówczesnych kodeksach, na przykład w Kodeksie Hammurabiego. Podobnie było w średniowieczu, w europejskiej kulturze. Nikogo nie dziwiły obecne przy ratuszach pręgierze. Znajdowały się niemal we wszystkich miastach. Także popularna wówczas kara chłosty jest dzisiaj czymś nie do pomyślenia.

Trudności mogą zrodzić się także przy lekturze tekstów Nowego Testamentu. Pracując we Francji, bardzo często słyszałem, że w listach Pawła znajdujemy fragmenty mówiące o dyskryminacji kobiet…

Ja również spotykam się z podobnymi zarzutami. Czytając tekst, dosłownie moglibyśmy przyjąć, że Paweł zgadza się na dyskryminację kobiet. Ale pamiętajmy, że pisze on z perspektywy nauczyciela, który chwilę wcześniej był uczniem. Jezus instruował go, w jaki sposób ma żyć i głosić Ewangelię. Wspomina o tym we wszystkich swoich pismach. Paweł wypracował pewien model „nauczyciel–uczeń”, w którym jeden mówi, a drugi słucha. Z tej perspektywy mężczyzna to nauczyciel, a kobieta – uczeń. Gdy czytamy, że ma ona milczeć na zgromadzeniu, to jest tak nie dlatego, że nie ma nic do powiedzenia, ale że jest przykładem ucznia, który słucha, a następnie staje się mistrzem i przekazuje przyswojone treści. Bliska mi jest taka perspektywa – znacznie bardziej duchowa, otwarta, mniej literalna. Osobiście sam wiele zawdzięczam kobietom, które były moimi nauczycielami. Do dziś wspominam je z głębokim szacunkiem, one były dla mnie „mistrzyniami słowa”.

Opublikował Ksiądz Profesor monografię „Biblia po obu stronach żelaznej kurtyny”, w której znajdujemy porównanie studiów biblijnych na wydziałach teologicznych we Florencji i we Wrocławiu w czasach komunistycznych. Czy współcześnie można porównać znajomość Pisma Świętego u katolików w Polsce i we Włoszech?

Sądzę, że nasza znajomość Pisma Świętego jest na podobnym poziomie co katolików we Włoszech. Od czasów studiów biblijnych, czyli od 1994 roku, regularnie odwiedzam ten kraj. Badając nauki biblijne na obu uczelniach, zauważyłem wiele podobieństw. Podobnie jest w codziennym życiu chrześcijan. Ciekawe byłoby przeprowadzenie badań dotyczących funkcjonowania grup i kręgów biblijnych, celebrowania lectio divina i innych nabożeństw biblijnych w Polsce i w Italii. Myślę, że tutaj moglibyśmy wypaść nawet lepiej niż Kościół we Włoszech.

W styczniu 2020 roku po raz pierwszy obchodziliśmy w Kościele powszechnym Niedzielę Słowa Bożego. Może należałoby połączyć ją z Niedzielą Biblijną?

Gdy papież Franciszek ogłosił Niedzielę Słowa Bożego, pojawiły się głosy, by zainicjować dialog ze Stolicą Apostolską i wyjątkowo, dla Kościoła w Polsce, obchodzić to święto w III niedzielę wielkanocną. W styczniu, ze względu na odbywające się w Polsce wizyty duszpasterskie, trudno jednak dobrze przygotować Niedzielę Słowa Bożego. Ostatecznie pozostawiono dwie niedziele w myśl zasady: o słowie Bożym nigdy nie za dużo.