Małgorzata Gajos: Czy istnieje przepis na bycie Bożą kobietą? Czy możemy doszukiwać się go w Księdze Przysłów w „Poemacie o dzielnej niewieście”?

Barbara Łysik: Przepis to takie duże słowo. Wydaje mi się, że każda kobieta ma w sobie taki element, który składałby się na pewnego rodzaju „receptę”. Ale z drugiej strony coś w tym jednak jest i możemy ten „Poemat” nazwać przepisem.

Jeśli nie przepisem, to może zbiorem podpowiedzi?

Albo inspiracji.

Warto chyba zwrócić uwagę na samo tłumaczenie tego tekstu. W Biblii Tysiąclecia mamy „Poemat o dzielnej niewieście”, ale już w Biblii Paulistów jest inna nazwa.

Faktycznie. W Biblii Paulistów, tłumaczonej z języków oryginalnych, poemat kończący Księgę Przysłów nosi nazwę „Poematu o mądrości”. Istotne jest tutaj powiązanie pomiędzy obrazem mądrości, która jest nazywana doskonałą towarzyszką życia człowieka, a obrazem kobiety. Poemat może być zatem odczytywany na dwa sposoby: w sensie przenośnym, wtedy mówi o mądrości oraz w sensie dosłownym, wtedy jest pochwałą kobiecości. 

Jaka była kobieta w Starym Testamencie?

Temat kobiet w Starym Testamencie jest niezwykle szeroki. Wbrew utartym przekonaniom Stary Testament nie deprecjonuje roli kobiety w dziele zbawienia, wręcz przeciwnie. Kobiety w różnym wymiarze odgrywały dużą rolę w historii zbawienia. Już sam Naród Wybrany (Izrael) był utożsamiany z obrazem kobiety. Relacja Boga z Izraelem (Jahwe - Oblubienica). Co też później możemy znaleźć w relacji Kościoła (Oblubienicy) do Boga.

W patriarchalnym świecie Starego Testamentu kobieta była głównie przedstawiana jako rodząca dzieci, jednak są także przedstawione kobiety wyłamujące się z tradycyjnych ról i spełniające swoją misję w historii Zbawienia (Debora, Estera, Miriam, Judyta, Batszeba). W przypadku tych kobiet często podkreślane są nie tyle ich stricte „kobiece” walory, jak bycie matką czy opiekunką, ale wybrzmiewają takie cechy jak: waleczność, odwaga, spryt, zaradność.

Jaką kobietę opisuje więc „Poemat o dzielnej niewieście”?

„Poemat o dzielnej niewieście” opisuje kobietę zamężną, matkę, prawdopodobnie już nie w bardzo młodym wieku, lecz dojrzałą, świadomą swojej wartości. Tekst, pisany przez mężczyznę zresztą, jest swoistym zbiorem cech, które powinna posiadać idealna kobieta. 

Jak możemy rozumieć samo słowo „dzielna”? Czy jest tu też pierwiastek militarny?

Odnosząc to do współczesności i czerpania z Pisma Świętego, z tych wskazówek, które tam są, myślę, że ta dzielność ma w sobie element militarny, ale nie tylko. Znajdziemy tu postawę zaradności i niepoddawania się. Można zaryzykować tezę, iż czasami niejeden mężczyzna nie ma tyle odwagi, co kobiety ze Starego Testamentu. Zresztą, jak już wspomniałam, Stary Testament bardzo nobilituje kobiety i często wynosi je na piedestał.

My chyba żyjemy w pewnego rodzaju stereotypach i przeświadczeniu, że kobiety w Starym Testamencie są tłamszone. 

Też mam takie wrażenie, że Stary Testament nie do końca jest nam znany. Skupiamy się często na Nowym Przymierzu, zapominając, iż Biblia stanowi jedność. W Starym Testamencie jest mnóstwo przykładów niezwykłych kobiet, które Bóg wybiera w zbawczym planie odkupienia. 

Jakie cechy ma więc ta „idealna” kobieta w Poemacie?

Mamy tutaj takie cechy jak: dzielność, odwaga, zaufanie męża („mąż jej ufa”), dobrotliwość, troska („swoją dłoń wyciąga do ubogiego i biedakowi podaje rękę”), pracowitość („nie jada chleba lenistwa”), siła, dostojność („siła i dostojność są jej okryciem”), uśmiech, nadzieja („z uśmiechem spogląda w przyszłość”), mądrość („otwiera usta, by głosić mądrość, a jej język wypowiada miłe pouczenia”), bojaźń Boża („chwalić należy kobietę, która się boi Pana”), zamożność („ubiera się w bisior i purpurę”), sprawiedliwość („rozdziela żywność swym domownikom i to, co się należy służącym”), przedsiębiorczość, zaradność („i majątku mu nie ubywa”), świadomość własnej wartości („wie, że jej praca przynosi pożytek”), poświęcenie („ona przez wszystkie dni swego życia, wyświadcza mu nie zło, lecz dobro”), umiejętność podejmowania trafnych decyzji („dba o pole i nabywa ziemię, z zarobku własnych rąk zakłada winnicę”), wytrwałość („gdy jeszcze jest noc, ona już wstaje”), dająca oparcie („jej lampa nie gaśnie nawet w nocy”), zapobiegliwość („jest jak statek kupiecki, który z daleka sprowadza żywność”).

Czy są wersy, które w pewien sposób mogą zaskoczyć czytelnika?

Werset 16: „Dba o pole i nabywa ziemię, z zarobku własnych rąk zakłada winnicę”, ukazuje, że kobieta może sama decydować o sobie. 

Werset 22: „Wyrabia dla siebie dywany, ubiera się w bisior i purpurę”, ukazuje, że kobieta finansowo nie zależy od męża. Zarabia i dysponuje tym, co posiada. Nazwy materiałów użyte w tekście wskazują, że nie jest to kobieta uboga, ale zamożna. 

Werset 26: „Otwiera usta, by głosić mądrość, a jej język wypowiada miłe pouczenia”, wskazuje, że kobieta może nauczać, pouczać, co jest niezwykle szokujące, biorąc pod uwagę ówczesne „sitz im Leben”, gdzie nauczanie było zarezerwowane dla mężczyzn.

Poemat świetnie ukazuje również relację kobieta - mężczyzna. 

Tak, jest to relacja nieskażona grzechem pierworodnym. Relacja, według zamysłu Boga Stwórcy, który stworzył Adama i Ewę na równi ich godności. Nie stworzył ich takich samych, ale stworzył ich z taką samą godnością ludzką. Kobieta z „Poematu” jest równorzędnym partnerem dla mężczyzny, co może się wydawać pewnym ewenementem w ówczesnych kategoriach bliskowschodnich.

Wymienione cechy w poemacie możemy odnieść do Maryi?

Tak, wymienione w „Poemacie” cechy ucieleśniają się w osobie Maryi. „Poemat” jest swojego rodzaju proroctwem starotestamentalnym, które zostanie zrealizowane w Nowym Testamencie. Maryja, jako ideał kobiety także i dla nas współczesnych może stać się wzorem do naśladowania. „Poemat” zaś, mimo iż prawdopodobnie powstał w VI w. przed Chrystusem, może stać się dla współczesnych kobiet listą cech niezwykle przydatnych i pożądanych w każdym czasie. 

Interesującym wydaje się przy tym fakt, że wiele współczesnych, zagranicznych vlogerek – zamężnych, jak i singielek, sięga do starotestamentalnego „Poematu o dzielnej niewieście” i zachęca do czerpania z niego. Można wręcz stwierdzić, że fragment z Księgi Przysłów przechodzi swój renesans. Dlaczego się tak dzieje? 

Powodów może być wiele. Z pewnością we współczesnym świecie istnieje tęsknota za kobiecością przeżywaną w sposób właściwy. A ten „Poemat”, mówiąc językiem współczesnym, „ma potencjał”. Kobiece cechy w nim ujęte mogą stać się pewnym „challengem”, wyzwaniem dla kobiety, dziewczyny, matki XXI w. Cechy te ze względu na swoją uniwersalność doskonale odnajdują się w obrazie kobiety przebojowej, można powiedzieć w obrazie „współczesnej bizneswoman”. 

Nie możemy jednak zapomnieć o najważniejszej cesze, która wymieniona jest na samym końcu…

Klamrą wieńczącą wszystkie cechy jest bojaźń Boża, której nie może tutaj zabraknąć, gdyż ona warunkuje, iż ta przebojowość, zaradność, spryt ukierunkowane są we właściwy sposób. Bojaźń Boża to nie jest strach przed Bogiem, ale umiejętność odnoszenia się do Niego z szacunkiem. Bo On jest większy niż moje wyobrażenia o Nim. Bojaźń Boża objawia się też poprzez pokorę. Z jednej strony jestem zaradna, ale z drugiej wiem, jak jestem mała. 

Na koniec chyba warto jeszcze zwrócić uwagę, jak uniwersalny jest ten „Poemat”.

Jego uniwersalizm polega także na jego odbiorcach, którymi nie tylko są kobiety zamężne, ale także i te realizujące inne powołania. Warto w tym miejscu wspomnieć nauczanie św. Jana Pawła II i jego afirmację kobiecości. W Liście apostolskim „Mulieris dignitatem” z 1988 r. pisał o „geniuszu kobiety”, czyli o zdolności do miłowania i bycia miłowaną. Myślę, iż warto czerpać dobre przykłady, a tych nie brakuje w Biblii czy nauczaniu Kościoła. Dobre przykłady i wzorce, jak we współczesnym świecie realizować swoją kobiecość, swoje człowieczeństwo.