Film Krzysztofa Łukaszewicza jest próbą rekonstrukcji samosądu dokonanego przez kilku mieszkańców wioski na terroryzującym ich miejscowym bandziorze-recydywiście, jak i okoliczności, w jakich do niego doszło.

Bez konfabulacji
Na ile filmowa rekonstrukcja wydarzeń, które rozegrały się we Włodowie w 2005 roku i o których głośno było we wszystkich mediach, jest wierna faktom? Według reżysera, większość scen „Linczu” wiernie oddaje przebieg dramatu. 90 procent scenariusza oparte jest na faktach – powiedział w rozmowie z „Gościem Niedzielnym” Krzysztof Łukaszewicz. – Wszystkie wydarzenia związane z postacią recydywisty są autentyczne. Konfabulacji w tym filmie było niewiele. Na początku filmu widzimy ofiarę śmiertelnego pobicia i jego sprawców, których policja wyciąga z domów. W kolejnych retrospekcjach poznajemy ciąg wydarzeń, które doprowadziły do tego, że kilku niemających do tej pory konfliktu z prawem mieszkańców wioski stało się winnymi zabójstwa. Autor nie przedstawia wydarzeń w porządku chronologicznym.

Czy ryzykowna rezygnacja z chronologii nie przeszkodzi widzowi w odbiorze filmu? Reżyser uważa, że byłoby to ze szkodą dla jego dramaturgii. – Scena linczu wypadłaby wtedy w połowie filmu. Chciałem pokazać na samym początku strony dramatu w punkcie wyjścia – wyjaśnia Łukaszewicz. – „Starszego mężczyznę”, który przychodzi do urzędu załatwić jakąś sprawę, następnie braci, którzy byli pierwszym czynnikiem prowadzącym do linczu. I „miejscowych”, pracujących przy wyrębie lasu. Chwilę później okazuje się, że „starszy mężczyzna” nie żyje, a „miejscowi” zostają dość brutalnie aresztowani i oskarżeni o mord. Dopiero potem, ze sceny na scenę, odkrywamy bandycki proceder „starszego mężczyzny” w okolicznych wsiach i pogrążanie się „miejscowych” w otchłani machiny śledczo-więziennej, aby zderzyć ich w kulminacyjnym momencie rekonstrukcji ostatnich godzin przed linczem – dodaje.

Prowincja jest dalej
Łukaszewicz podkreśla, że sensem realizacji „Linczu” był kontekst społeczny. – Ten kontekst dotyczy nie tylko słabości państwa, ale grzechu zaniechania i zaniedbania, jaki popełniamy, my, czyli społeczność miejska, w stosunku do społeczności prowincji – mówi reżyser. – Tam przypada mniej policjantów w stosunku do liczby mieszkańców czy wielkości obszaru, jaki mają pod swoją ochroną, mniej opieki społecznej. Prowincja jest zawsze „dalej”, ma utrudniony dostęp do organów i instytucji państwa. Kiedy zwracają się o pomoc, zostawiamy ich samym sobie, bagatelizujemy ich problemy. My tą wieś odpychamy i sprawiamy, że nam nie ufa – twierdzi. Reżyser stanął przed trudnym zadaniem. Widzowi łatwiej identyfikować się z bohaterem indywidualnym. W „Linczu” bohaterem jest poddana opresji społeczność. Nasza wiedza o filmowych postaciach, ich biografiach i relacjach pomiędzy nimi jest fragmentaryczna. W filmie wystąpili aktorzy mniej znani. Zagrali znakomicie i to dzięki nim postacie stają się bardziej wyraziste. Film traktuje o bohaterze zbiorowym. Wybór bohatera zbiorowego sprawił, że na pogłębienie sylwetek tych postaci nie ma miejsca – wyjaśnia Łukaszewicz. – Postawiłem na w miarę wierną rekonstrukcję, by uczciwie ukazać temat, a przede wszystkim zrobić film „w sprawie” społeczności Włodowa. Pozostawionej samej sobie, która w akcie samoobrony zmuszona została do wzięcia sprawiedliwości w swoje ręce, a następnie zapłaciła za to wysoką cenę – mówi.

Kaci i ofiary
Historia przedstawiona w „Linczu” przypomina opowieści znane wszystkim z westernów. W klasycznych filmach rozgrywających się na amerykańskim Dzikim Zachodzie, gdzie przedstawicieli prawa było niewielu, bo instytucje państwa dopiero się tworzyły, nie nadążając za szybką kolonizacją, bohater pozytywny najczęściej rozprawiał się z całą bandą przeciwników. Tu samotnego przestępcę unieszkodliwia kilku mieszkańców wioski. – W tej sytuacji łatwo znaleźć stereotypy westernowe – zgadza się z takim porównaniem reżyser. – Mamy do czynienia ze słabością władzy, bezkarnym bandytą i miejscowymi sprawiedliwymi, którzy sami tę sprawiedliwość wymierzają – wyjaśnia. Mieszkańcy wsi, podobnie jak dwaj bohaterowie znakomitego „Długu” Krzysztofa Krauzego, wzięli sprawy w swoje ręce. Stali się jednocześnie winnymi przestępstwa i ofiarami słabości państwa, która ich do tego zmusiła. Pełnometrażowy debiut Łukaszewicza z pewnością warto zobaczyć, choć nie jest dziełem do końca udanym. Wydaje się, że w swoim przypominającym miejscami telewizyjny reportaż filmie reżyser chciał powiedzieć zbyt wiele. Najważniejsze, że wychodząc od konkretnych, z autentyzmem nakreślonych lokalnych realiów, w jakich rozegrał się dramat, zmusza do refleksji nie tylko nad kontekstem społecznym, o którym mówi reżyser. Skłania także widza do zastanowienia się nad kontekstem moralnym wydarzeń, których efektem stała się śmierć człowieka.

Lincz, reż. Krzysztof Łukaszewicz, wyk.: Wiesław Komasa, Iza Kuna, Tamara Arciuch, Maciej Mikołajczyk, Leszek Lichota, Polska 2010

Wywiad z Krzysztofem Łukaszewiczem można przeczytać na kultura.wiara.pl