Modlitwa eucharystyczna to modlitwa uwielbienia i dziękczynienia, którą kapłan wypowiada w czasie Mszy św. podczas liturgii eucharystycznej nad chlebem i winem, przez co następuje konsekracja tych darów i obchodzona jest pamiątka śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna się po modlitwie nad przyniesionymi do ołtarza darami – chlebem i winem – dziękczynieniem, składanym Ojcu za dzieło stworzenia i odkupienia, tzw. prefacją. Zawiera prośbę o wylanie Ducha Świętego na złożone na ołtarzu dary i przemienienie ich w Ciało i Krew Chrystusa – tzw. epiklezę, opowiadanie o ustanowieniu Eucharystii zawierające słowa konsekracji, wspomnienie ofiary Chrystusa – tzw. anamnezę, i modlitwy wstawiennicze. Jej szczytem jest końcowe uwielbienie Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym, czyli doksologia. Kończy się wypowiadanym przez wszystkich uczestników Eucharystii „amen”.

Kapłan może wybrać jedną z pięciu „zwykłych” modlitw eucharystycznych, dwóch modlitw o tajemnicy pojednania i trzech przeznaczonych na Mszę z udziałem dzieci.

Dlaczego jest aż dziesięć modlitw eucharystycznych? Kiedy powstawały i jakie są zasady układania nowych? Czy jest możliwe, że do liturgii zostaną wprowadzone nowe teksty modlitw eucharystycznych? – zapytał jeden z czytelników „Gościa”.

Soborowa inspiracja

Ojcowie Soboru Watykańskiego II co prawda podkreślali konieczność zreformowania Kanonu Rzymskiego, uproszczenia go, zmniejszenia liczby modlitw wstawienniczych czy konieczności odmawiania – przynajmniej części z nich – na głos, ale w czasie, kiedy sobór się rozpoczynał, nawet odejście od łaciny nie wchodziło w grę. W soborowych kuluarach i na organizowanych przez niektórych biskupów konferencjach prasowych pojawiały się postulaty zredagowania nowego, zrozumiałego dla uczestników Mszy św. tekstu, ale zasadniczo nie miały one wpływu na to, co działo się w soborowej auli.

Przełom nastąpił w czerwcu 1966 roku, kiedy papież Paweł VI zapalił zielone światło dla prac nad nowymi tekstami modlitwy eucharystycznej. Miało to związek z wykonaniem postanowień soborowej Konstytucji o Liturgii. Ostatecznie zdecydowano, że zostaną przygotowane trzy nowe modlitwy eucharystyczne. W związku z tym powołano trzy podkomisje odpowiedzialne za ich zredagowanie. Prace nabrały tempa, gdyż papież ich owoce chciał przedstawić uczestnikom synodu zaplanowanego na październik 1967 roku. Mieli oni zdecydować o wprowadzeniu (lub nie) do liturgii trzech nowych modlitw eucharystycznych i zgłosić ewentualne uwagi. Zdecydowana większość z nich poparła propozycję, a uwagi dotyczyły między innymi: uprzywilejowanej pozycji Kanonu Rzymskiego, który – jak stwierdzono – powinien być stosowany w każdą niedzielę; ustalenia norm określających warunki i okoliczności używania nowych modlitw eucharystycznych; przygotowania wiernych na proponowane zmiany; poddania korekcie redakcyjnej Kanonu Rzymskiego, by uczynić go bardziej zrozumiałym dla uczestników liturgii. Ojcowie synodalni zdecydowali też, aby we wszystkich modlitwach eucharystycznych zawsze używać tej samej formuły konsekracji. Wszystkie propozycje schematów nowych modlitw eucharystycznych uważnie śledził papież Paweł VI i w przedstawianych mu tekstach nanosił swoje uwagi.

Pierwsza Msza św., w czasie której użyto III Modlitwy Eucharystycznej, została odprawiona w kaplicy Sykstyńskiej 24 października 1967 roku.

Dla Grupy Studyjnej, pracującej nad tekstami nowych modlitw eucharystycznych, podstawową kwestią było określenie, jakie elementy modlitewne powinny znajdować się w każdej z nich. Wskazano na trzy: dziękczynienie za dzieło zbawienia i uwielbienie Boga za odkupienie dokonane przez Chrystusa; słowa ustanowienia Eucharystii wraz z gestami, przez które Pan utożsamił się z chlebem i winem pozostawiając nam siebie w Eucharystii; anamneza, czyli modlitwa przypominająca, że z polecenia Jezusa sprawujemy Eucharystię uobecniającą Jego życie, śmierć i zmartwychwstanie. Do elementów, których nigdy nie należy opuszczać w modlitwach eucharystycznych, zaliczono także: epiklezę, czyli modlitwę przyzywającą mocy Bożej nad darami chleba i wina, aby stały się Ciałem i Krwią Chrystusa, śpiew „Święty, Święty…” oraz doksologię końcową.

Dla Kościołów lokalnych

Po roku 1968 powstało trzynaście tekstów modlitw eucharystycznych, przeznaczonych dla Kościołów lokalnych. Pierwszą z nich, skierowaną wyłącznie do Kościoła lokalnego i stworzoną na prośbę jednego episkopatu, była modlitwa eucharystyczna dla Mszy św. z udziałem dzieci głuchoniemych. Prosili o nią w 1970 roku biskupi z Niemiec. Kilka miesięcy później Kongregacja zezwoliła, na zasadzie eksperymentu, na używanie na Filipinach modlitwy eucharystycznej w czasie Mszy św. z udziałem dzieci przystępujących do Pierwszej Komunii Świętej. W roku 1972 Episkopat Australii, z okazji Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego w Melbourne, otrzymał zezwolenie na zredagowany w języku angielskim tekst modlitwy eucharystycznej także na Mszę z udziałem dzieci. W Australii przygotowano natomiast modlitwę eucharystyczną na liturgię dla Aborygenów, a Episkopat Kanady w 1982 roku otrzymał aprobatę dla Mszy obrzędowej dla małżonków ze specjalną modlitwą eucharystyczną.

Spośród wielu tworzonych na poziomie lokalnym modlitw eucharystycznych warto zwrócić uwagę na tę zredagowaną z okazji Synodu Plenarnego w Szwajcarii w roku 1974. Charakteryzuje ją „tematyczność”, wyrażająca się przede wszystkim w czterech prefacjach, w czterech powiązanych z nimi epiklezach oraz w modlitwach wstawienniczych. Zatwierdzona ostatecznie przez Kongregację ds. Kultu Bożego w 1991 roku nosi tytuł: „Modlitwa Eucharystyczna używana w Mszach Świętych w różnych potrzebach”. Może być używana w całym Kościele. W Mszale przeznaczonym dla diecezji polskich znana jest jako V Modlitwa Eucharystyczna.

W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Rzymie trwały prace nad modlitwami eucharystycznymi przeznaczonymi na Rok Święty 1975. Kongregacja, decydując się na nie, chciała uniknąć sytuacji, w której różne komisje na szczeblu narodowym czy międzynarodowym będą układały własne modlitwy eucharystyczne. Teksty tych modlitw, na okres próbny, zostały zatwierdzone 26 października 1974 roku, ale oficjalnie opublikowano je dopiero w roku 1983, przy okazji obchodów Jubileuszu Odkupienia. Modlitwy eucharystyczne przeznaczone na Msze św. z udziałem dzieci były natomiast odpowiedzią na prośby biskupów, napływające do Rzymu przy okazji przygotowywania Dyrektorium o Mszach z udziałem dzieci. Konsultowane były z sześcioma współpracującymi z Kongregacją konferencjami episkopatów.

Będą kolejne?

Niewykluczone, że w przyszłości pojawią się nowe modlitwy eucharystyczne. Już w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia biskupi z różnych krajów sugerowali, by przygotować je między innymi na Msze z udziałem młodzieży. W związku z tym w Kongregacji ds. Kultu Bożego wypracowano kilka zasad, jakimi należy kierować się przy tworzeniu nowych modlitw eucharystycznych. Droga do ich tworzenia jest otwarta. Zasady są znane. Jak zauważył przed laty rektor Papieskiego Instytutu Liturgicznego w Rzymie Salvatore Marsili OSB, kolejne modlitwy będą najcenniejszym darem posoborowej odnowy liturgicznej i zarazem najważniejszą nowością całej reformy liturgicznej.