Sala na górze

Jest w Jerozolimie miejsce, które pamięta moment ustanowienia Eucharystii. Ewangeliści Marek i Łukasz opisali je jako salę dużą, usłaną i przygotowaną. Wieczernik – miejsce ostatniej wieczerzy, podczas której Pan Jezus przemienił chleb i wino w swoje Ciało i Krew.

Wnętrze Wieczernika jest zupełnie puste. W głębi, na ścianie widoczny jest mihrab, wskazujący kierunek modlitwy gromadzącym się tu w przeszłości muzułmanom.
józef wolny /foto gość

Jezus posłał Piotra i Jana z poleceniem: »Idźcie i przygotujcie nam Paschę, byśmy mogli ją spożyć«. Oni Go zapytali: »Gdzie chcesz, abyśmy ją przygotowali?«. Odpowiedział im: »Gdy wejdziecie do miasta, spotka się z wami człowiek niosący dzban wody. Idźcie za nim do domu, do którego wejdzie, i powiecie gospodarzowi: Nauczyciel pyta cię: Gdzie jest izba, w której mógłbym spożyć Paschę z moimi uczniami? On wskaże wam salę dużą, usłaną; tam przygotujecie«. Oni poszli, znaleźli tak, jak im powiedział, i przygotowali Paschę” – opisuje przygotowania do ostatniej paschalnej wieczerzy Jezusa z apostołami św. Łukasz (22,8-13). Ani on, ani dwaj pozostali ewangeliści – Mateusz i Marek – którzy podobne opisy umieścili w swoich Ewangeliach, nie informują jednak, gdzie dokładnie ta sala się znajdowała, nie podają jej adresu. Nie podają również, kto był tym gościnnym gospodarzem, który przygotował salę na górze na Paschę. Ewangeliści przytaczają jedynie tajemniczą wskazówkę, jak tam dotrzeć, którą uczniowie otrzymali od Jezusa.

Dobry adres

Kim byli sługa niosący dzban z wodą i jego pan – właściciel domu z użyczoną Jezusowi izbą? Szczegóły, o których wspominają ewangeliści, mogą sugerować, że sala na górze znajdowała się w położonej na górze Syjon dzielnicy zamieszkanej przez zamożną jerozolimską arystokrację. To tu Herod Wielki zbudował swój pałac. Wkrótce w okolicy zaczęli się osiedlać wpływowi i zamożni obywatele. Z ich usytuowanych na zboczu góry posiadłości rozciągał się piękny widok na świątynię, a także na Dolinę Gehenny. Jezus, który spędził jakiś czas w Jerozolimie, znalazł zwolenników także wśród najwyższych warstw społecznych, również mieszkańców dzielnicy na Syjonie. Wskazówki zawarte w Ewangeliach pozwalają przypuszczać, że właścicielem sali na górze był człowiek majętny. Była ona obszerna i najprawdopodobniej zaaranżowana zgodnie ze zwyczajami kultury grecko-rzymskiej.

Po zmartwychwstaniu Chrystusa sala na górze stała się ważnym miejscem dla Jego apostołów i pierwszych wyznawców. Zwłaszcza że, jak wynika z Dziejów Apostolskich, jej właściciel był człowiekiem gościnnym. Tu spotykała się wspólnota pierwotnego Kościoła, tu oczekiwała ona na zesłanie obiecanego przez Jezusa Ducha Świętego, a po Jego zstąpieniu gromadziła się na modlitwie i sprawowaniu Eucharystii.

Burzliwe dzieje Wieczernika

Sytuacja społeczno-polityczna w Palestynie w I wieku nie sprzyjała ani rozprzestrzenianiu się wiary chrześcijan, ani też temu, co dziś określamy jako ochronę dziedzictwa kulturowego czy konserwację zabytków. Tytus wraz z X Legionem brutalnie stłumił powstanie żydowskie w 70 roku, a po wkroczeniu do Jerozolimy zburzył miasto. Na górze Syjon ulokował obóz dla żołnierzy, który istniał przez ponad 200 lat. Ich obecność nieopodal miejsca, w którym Jezus spożył ostatnią wieczerzę, ma znaczenie dla wiarygodności lokalizacji Wieczernika. Gdyby chrześcijanie w II czy III wieku chcieli wynaleźć miejsce ostatniej wieczerzy Jezusa i apostołów, zapewne wybraliby bardziej dogodną lokalizację, z dala od rzymskiego garnizonu. Pozostaje zatem wierzyć tradycji ustnej, która została spisana nieco później, w czasach bizantyjskich. Po edykcie mediolańskim, gdy ruch pielgrzymkowy w Palestynie stał się powszechny, liczni pątnicy pozostawili po sobie dzienniki podróży. Można w nich znaleźć wiele wzmianek o kościele, który znajdował się na Syjonie, w miejscu domu z salą na górze.

Najbardziej prawdopodobna historia Wieczernika jest następująca: synagoga judeochrześcijan gromadzących się w miejscu, w którym Jezus spożył ostatnią wieczerzę, została rozbudowana na przełomie IV i V w., gdy chrześcijaństwo cieszyło się statusem religii państwowej w cesarstwie. Losy świątyni, podobnie jak dzieje chrześcijan na tych terenach, nie były jednak spokojne. Podczas najazdu Persów w 614 roku kościół został zrównany z ziemią, a ten, który został odbudowany, przetrwał zaledwie kilkanaście lat. Po kolejnym najeździe – tym razem muzułmanów – pozostała po nim jedynie piętrowa kaplica. Gdy w XI wieku do Ziemi Świętej przybyli krzyżowcy, odnowili miejsce, w którym odbyła się ostatnia wieczerza. Piętrowa kaplica stała się częścią prawej nawy okazałej, trzynawowej bazyliki, a do sali na górze można było wejść po schodach. Jeden ze średniowiecznych pielgrzymów – Focjusz z Krety – doliczył się siedemdziesięciu jeden stopni.

Kiedy pod koniec XII wieku wojska sułtana Saladyna zdobyły Jerozolimę, kościół pozostał dostępny dla pielgrzymów. Możliwe było również sprawowanie w nim kultu chrześcijańskiego. Jednak nieodnawiana bazylika z czasem podupadała. Dwa wieki później król Neapolu – Robert – nabył Wieczernik za potężną sumę od panującej w Egipcie muzułmańskiej dynastii Mameluków. To wówczas obok zrujnowanej bazyliki, której nigdy nie odbudowano, powstał klasztor franciszkański, który stał się pierwszą siedzibą nowo powstałej Kustodii Ziemi Świętej. Wydana kilka lat po zakupie bulla papieża Klemensa VI, z 21 listopada 1342 roku, wspomina o dwunastu zakonnikach, którzy tutaj zamieszkali, zapoczątkowując wielowiekową obecność braci mniejszych w miejscach świętych. Po burzliwych okresach wojen krzyżowych objęli oni duszpasterską opieką Wieczernik i inne ważne dla chrześcijan miejsca związane z życiem i działalnością Jezusa Chrystusa. Niestety, wskutek nacisków nowej dynastii – Osmanów – która rozpoczęła panowanie na tych terenach na początku XVI wieku, w 1551 roku franciszkanie musieli opuścić klasztor na Syjonie. Sama bazylika została zamieniona na meczet proroka Dawida kilkadziesiąt lat wcześniej.

  Wejście do Wieczernika od strony południowej.
ks. rafał bogacki /foto gość

Eucharystia w Wieczerniku? Wyjątkowo

Jak obecnie wygląda Wieczernik, znajdujący się na najwyższym jerozolimskim wzgórzu, nazywanym – jak w czasach Jezusa – Syjonem, w sąsiedztwie bazyliki Zaśnięcia NMP? Można opisać go tak samo, jak scharakteryzował go Chrystus, kiedy wysyłał Piotra i Jana, aby przygotowali paschalną wieczerzę. Jest to sala duża, przestronna – o wymiarach 9 ×14 metrów i wysokości 6 metrów – usytuowana na piętrze. I niemal zupełnie pusta. Pomieszczenie, zdradzające późnośredniowieczny styl gotycki, jest podzielone kolumnami na dwie części. Niejednakowe kapitele kolumn świadczą o przemianach, które dokonywały się tu przez wieki. Jedne pochodzą z epoki krzyżowej, inne z bizantyjskiej. Na jednej z nich widoczny jest wyraźny chrześcijański akcent – wskazujący na Eucharystię motyw pelikana, który własną krwią karmi pisklęta.

Na południowej ścianie znajduje się mihrab, wskazujący kierunek modlitwy gromadzącym się niegdyś w tym miejscu wyznawcom islamu. Meczet proroka Dawida funkcjonował tutaj przez cztery wieki, aż do momentu powstania państwa Izrael w 1948 roku. Jednak po wojnie o niepodległość góra Syjon znajdowała się poza murami Starego Miasta, będącego wówczas pod zarządem Jordanii. Ortodoksyjni Żydzi, którzy osiedlili się w okolicy, wybudowali w pobliżu Wieczernika synagogę, a miejsce stało się niezwykle istotne nie tylko z powodu legendy, która w czasach średniowiecza umiejscowiła tutaj grób króla Dawida. Synagoga, w której się gromadzili, do 1967 roku pozostawała najbliżej położonym Ściany Płaczu miejscem modlitwy. Z czasem w przylegających do niej budynkach powstała także szkoła talmudyczna.

  Msza Wieczerzy Pańskiej sprawowana w Wieczerniku przez Kustosza Ziemi Świętej o. Francesco Patrona OFM w Wielki Czwartek w 2022 roku.
ks. rafał bogacki /foto gość

Obecnie Wieczernikiem zarządza państwo Izrael. Okazuje się, że w miejscu kojarzonym z ostatnią wieczerzą, podczas której ustanowiony został sakrament Eucharystii, zasadniczo nie wolno sprawować Mszy Świętej. W Wielki Czwartek oraz uroczystość Zesłania Ducha Świętego chrześcijanie mogą gromadzić się tu na liturgii słowa, nieszporach lub innych nabożeństwach. Pozwolenia na sprawowanie Mszy Świętej wydawane są jednorazowo. W jubileuszowym roku 2000 władze Izraela zgodziły się, aby Eucharystię w Wieczerniku odprawił Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki do Ziemi Świętej. Czternaście lat później taką zgodę otrzymał także papież Franciszek. Na podstawie specjalnych pozwoleń udzielonych Kustodii Ziemi Świętej w roku bieżącym oraz ubiegłym w Wieczerniku sprawowana była rozpoczynająca Triduum Paschalne Msza Wieczerzy Pańskiej. Być może Eucharystia w Wieczerniku w Wielki Czwartek stanie się stałą praktyką.