Byłaby dynia ideałem jesiennej pory, gdyby nie fakt, że wpisała się w kontekst, z którym nie do końca wiemy, co zrobić. Bo owe dyniowe lampiony z powykrzywianymi buziami budzą konsternację, zwłaszcza że towarzyszą świętowaniu Halloween. Skąd wzięły się dyniowe latarnie? Z Irlandii, gdzie wcześniej do ich przygotowania wykorzystywano brukiew, buraki czy rzepę. Takie latarnie symbolizowały pokutujące dusze i miały za zadanie odstraszać moce nieczyste. A rodowodu tych świecących straszydeł upatruje się w legendzie o Jacku kowalu, okrutnym pijaku, który stanął do niechlubnych zawodów z samym diabłem. Jack miał mocną głowę i w dodatku oszukał kompana w piciu. Za karę jego dusza błąka się po świecie z rozżarzonym węgielkiem w dyni, która oświetla mu drogę. Opowieść pochodzi z połowy XIX wieku, kiedy pchani „wielkim głodem” Irlandczycy emigrowali do Stanów Zjednoczonych. Tam zobaczyli dynie o pięknie wyciętych wzorach, które towarzyszyły farmerom Amerykańskim podczas świętowania zakończenia zbiorów. I tak uznano, że dynia godnie może zastąpić rodzime warzywa.

Taka urocza jagoda

Łacińska nazwa dyni brzmi pięknie: Cucurbita pepo. Katarzyna Kapias z Ogrodów Kapias zachwyca się jej barwą, kształtem, smakiem… Bo nie tylko walory prozdrowotne (witaminy A, C, E, składniki mineralne: wapń, magnez, potas, selen czy cynk, a także kwas foliowy, karoten i błonnik) są jej ogromnym atutem. Na przykład zasuszona dynia tykwa może stać się instrumentem perkusyjnym. – Wszystkie dynie są jadalne, także ozdobne. Tyle że mają one gorzki smak, więc nadają się na karmę dla zwierząt – mówi K. Kapias.

Najpopularniejsze odmiany to: prowansalska, żołędziowa (nadająca się na maleńkie zapiekanki) czy hokkaido, niewielka dynia, której nie trzeba obierać ze skóry przed spożyciem. – Taka ciekawostka – ogromny owoc dyni botanicy nazywają jagodą. Taka jagoda zwykle ma od 3 do 6 kg, ale wyhodowana w Toskanii rekordzistka ważyła 1226 kg. W Polsce też mamy rekordy. Rolnik z okolic Wrocławia mógł pochwalić się w 2019 roku dynią, która ważyła ponad 870 kg – opowiada Katarzyna Kapias, która dyniami takich rozmiarów nie może się poszczycić, ale za to stara się prezentować je w przeróżnych odsłonach.

Dynia figolistna?

Jest bardzo słodka, produkuje się z niej słodycze i alkohol – mówi Agnieszka Jasińska i przypomina, że dynia przybyła do Europy wraz z Krzysztofem Kolumbem. Dziś najczęściej przyrządza się z niej zupę krem, z dodatkiem imbiru, curry, ziemniaka. Niektórzy dodają również gruszkę czy paprykę wędzoną. Koniecznie trzeba podprażyć nasiona dyni. – To jest ważne, bo zawierają one bardzo dużo tłuszczu, ale by był on przez organizm przyswojony, by go wydobyć z pestek, należy je podgrzać – wyjaśnia A. Jasińska.

Dynia w kuchni zaskoczy nas wielokrotnie, bo wykorzystujemy ją w potrawach o tak różnych smakach, że wydaje się wręcz uniwersalna. Olej dyniowy można dodać do sernika, można też upiec ciasto drożdżowe z pulpą dyniową. Anna Pawelec z fundacji Jemy Eko przetestowała dyniową drożdżówkę. – Nie sądziłam, że takie połączenie się sprawdzi. Okazało się, że pulpa dyniowa dodała drożdżówce wilgotności. Drożdżowe ciasto dość szybko obsycha, purée dyniowe sprawiło, że nabrało wilgotności i bajecznego koloru – mówi.

I na robale

Badania pokazują, że olej z pestek dyni pozwala obniżyć ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty. Dynia ma też właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybiczne i przyczynia się do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi.

Magdalena Mildner, fitoterapeutka, podkreśla, że nie tylko owoc dyni, ale również jej kwiaty czy liście możemy wykorzystywać w kuchni. One także mają walory prozdrowotne. – Pestki dyni można stosować jako naturalny sposób na pozbycie się robaków u dzieci – mówi. Zaznacza, że pestki z dyni są stosowane na odrobaczanie głównie w medycynie naturalnej. W jaki sposób? – 25–30 gramów, czyli około 2 łyżek świeżych, pozbawionych łupin, silnie rozdrobnionych nasion dyni należy popić niewielką ilością wody, a 2 godziny później zażyć środek przeczyszczający. Po 2 dniach powtarzamy kurację. Pestki można połączyć z innym środkiem o podobnym działaniu, np. świeżą tartą marchwią – radzi M. Mildner i dodaje, że spożywanie pestek z dyni hamuje powstawanie odczynów zapalnych.

Placki z dyni z łososiem Katarzyny Kapias

0,5 kg miąższu dyni hokkaido

2 jajka

2/3 szklanki mąki pszennej

sól, pieprz, cynamon, imbir, kurkuma

Dynię potrzyj na tarce o grubych oczkach. Dodaj pół łyżeczki soli, czarny pieprz, troszkę cynamonu, imbiru, kurkumy, roztrzepane jajka, mąkę.

Wszystko wymieszaj. Smaż placki na oleju kokosowym lub ryżowym.

Usmażone ułóż na talerzu (po dwie sztuki na jedną porcję), na to daj odrobinę kwaśnej śmietany i plasterek łososia wędzonego. Całość posyp odrobiną rozmarynu.

Gulasz z dyni z kiełbasą Anny Pawelec

(składniki na duży garnek)

1 dynia hokkaido

1 duża cukinia

0,5 kg cebuli

0,5 kg kolorowej papryki

1 kg dobrej kiełbasy

passata pomidorowa

czosnek

oliwa z oliwek

słodka papryka w proszku

papryka wędzona w proszku

oregano, sól, pieprz

Warzywa kroimy w równe kostki. W garnku na rozgrzanej oliwie podsmażamy kiełbasę. Do wytopionego tłuszczu dodajemy cebulę. Potem wrzucamy kolejno dynię, cukinię, paprykę. Gdy warzywa zmiękną, dodajemy passatę oraz przyprawy i gotujemy około 20 min.

Po niecałej godzinie cieszymy się kolorowym, pachnącym, rozgrzewającym gulaszem z dyni.

Sernik wiedeński z olejem z dyni Agnieszki Jasińskiej

1 kg twarogu półtłustego lub tłustego, zmielonego trzykrotnie

5 dużych jajek

100 g masła

220 g drobnego cukru do wypieków

1 laska wanilii

2 łyżki skrobi ziemniaczanej

1 łyżka mąki pszennej

50 ml oleju z pestek dyni

opcjonalnie: domowa kandyzowana skórka pomarańczowa

Wszystkie składniki powinny być w temperaturze pokojowej. Przygotuj formę o średnicy 23 cm i wysokości 10 cm i wyłóż spód papierem do pieczenia.

Przetnij wanilię na pół i wyskrob z niej ziarenka. W misie miksera umieść masło i cukier oraz nasiona wanilii. Następnie utrzyj do powstania jasnej i puszystej masy maślanej. Wbijaj pojedynczo jajka, dokładnie i długo ucierając po dodaniu każdego. Stopniowo dodawaj twaróg, w kilku turach, wciąż ucierając. Wsyp przesianą mąkę pszenną i skrobię ziemniaczaną; możesz dodać skórkę pomarańczową. Całość wymieszaj i przełóż do formy.

Piekarnik rozgrzej do temperatury 170 st. C bez termoobiegu. Włóż do niego sernik i od razu zmniejsz temperaturę do 150 st. C, następnie piecz przez 1 godzinę i 30 minut. Po upieczeniu wyłącz piekarnik i uchyl drzwiczki, by nie narażać sernika na gwałtowną zmianę temperatury. Następnie wyjmij i schładzaj przez kilka godzin w lodówce.

Podawaj polany olejem z pestek dyni.

Duszone ziemniaki z liśćmi dyni Magdaleny Mildner

0,5 kg ziemniaków pokrojonych w kostkę

0,25 kg cebuli pokrojonej w kostkę lub plasterki

2 duże pomidory, obrane ze skórki i pokrojone w kostkę (lub 0,75 l passaty pomidorowej)

kilka drobno skrojonych liści dyni

250 ml mleka kokosowego lub śmietany

300 ml bulionu warzywnego lub mięsnego

2–3 ząbki czosnku

1 łyżka octu winnego

pasta curry (łagodna lub pikantna), sól i pieprz do smaku

drobniutko pokrojona świeża bazylia

tłuszcz do smażenia

Na patelni rozgrzać tłuszcz i obsmażyć kolejno ziemniaki i cebulę z czosnkiem. Przełożyć do garnka, zalać bulionem i zagotować; dodać pomidory, liście dyni i mleko kokosowe. Gotować około 15 minut, aż ziemniaki będą miękkie, ale nie będą się rozpadać. Dodać łyżkę octu winnego i doprawić do smaku.

Podajemy ciepłe, najlepiej z chrupiącymi grzankami.