„Odnalezienie drzewa Krzyża Świętego” na płótnie Gérarda Douffeta

Matka cesarza Konstantyna Wielkiego, głęboko wierząca chrześcijanka, św. Helena, postanowiła odnaleźć krzyż, na którym zmarł Chrystus.

Gérard Douffet, Odnalezienie drzewa Krzyża Świętego, olej na płótnie, 1624 Stara Pinakoteka, Monachium

W tym celu w 326 roku przyjechała do Jerozolimy. Jeden z Żydów wskazał jej miejsce męki Zbawiciela: górę Golgotę. Cesarzowa wynajęła robotników i kazała im kopać w ziemi. Wkrótce łopaty natrafiły na coś twardego. Spod ziemi wykopano trzy krzyże. Święta Helena domyślała się, że na jednym z nich skonał Jezus. Wciąż jednak nie było wiadomo, na którym.

Do rozstrzygnięcia nie wystarczały już zwykłe ludzkie poszukiwania. Potrzebny był znak z nieba. Helena postanowiła więc przeprowadzić pewien eksperyment w nadziei, że otrzyma wskazówkę. Pod jej nadzorem kolejno trzema wykopanymi na Golgocie krzyżami dotykano ciała zmarłego człowieka. Kiedy dotknięto go trzecim krzyżem, stał się cud. Nagle powrócił do życia i zdrowia.

Na dole obrazu widzimy siedzącego wskrzeszonego mężczyznę, jeszcze częściowo okrytego całunem. Świadkowie cudu padają na kolana, a robotnicy podnoszą i stawiają krzyż na rozkaz siedzącej na białym koniu matki cesarza.

Święta Helena część relikwii pozostawiła w Jerozolimie, a część zabrała ze sobą. Jej syn, cesarz, umieścił znak krzyża na sztandarach swych wojsk. Autor obrazu, flamandzki artysta Gérard Douffet (1594–1660) był jednym z wielu naśladowców Caravaggia. Malował głównie sceny religijne i portrety.