Dokąd nas doprowadzi synod?

Można uparcie interpretować Synod o synodalności w konwencji spisku lub wrogiego przejęcia albo szukać analogii z jego karykaturą w postaci niemieckiej Drogi Synodalnej. Instrumentum laboris pokazuje jednak, że to droga donikąd.

Kluczowa jest jedność wszystkich Kościołów lokalnych z Rzymem i uznanie prymatu Stolicy Piotrowej, która, przewodząc całemu zgromadzeniu, pilnuje, aby odrębności nie szkodziły, a raczej służyły jedności.
Alberto PIZZOLI /AFP/east news

Im bliżej Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, którego pierwsza część odbędzie się w październiku 2023 roku w Rzymie, tym wyraźniej widać, że papież Franciszek pragnie przez zainicjowany prawie dwa lata temu proces synodalny osiągnąć zasadniczy cel: nauczyć współczesny Kościół słuchania Ducha Świętego. Pokazuje to jasno dokument Instrumentum laboris.

Wiele mówi już sam podtytuł dokumentu, którym zajmą się biskupi podczas pierwszej sesji rzymskiego zgromadzenia: „Kościół, który przyjmuje wszystkich i nie likwiduje różnic”. Wbrew obawom wielu nie jest to bynajmniej cel synodu, ale raczej dość precyzyjnie rozpoznany punkt wyjścia jego ostatecznej fazy. Instrumentum laboris podkreśla to wyraźnie, omawiając przebieg synodalnego procesu. Dokument zwraca uwagę na fakt, że dotychczasowa droga, w tym zwłaszcza jej etap kontynentalny, pozwoliła zidentyfikować wielką różnorodność, a zarazem odmienność kontekstów, w których funkcjonują poszczególne Kościoły lokalne: krwawe wojny, skutki zmian klimatycznych, opresja systemów ekonomicznych powodujących wyzysk i marnotrawstwo dóbr, miażdżący mniejszości nacisk kolonializmu kulturowego, prześladowania aż po męczeństwo lub emigrację pustoszącą wspólnoty chrześcijańskie, często egzystujące jako rozproszone mniejszości w krajach zdominowanych przez ekspansywną i nierzadko agresywną sekularyzację. W wielu regionach Kościoły lokalne są głęboko zranione kryzysem nadużyć: seksualnych, ekonomicznych, władzy, sumienia czy instytucji. Odmienność tych kontekstów powoduje zróżnicowanie potrzeb, problemów i priorytetów; generuje różnice, a także napięcia między poszczególnymi wspólnotami, których nie można w prosty sposób zlikwidować. Przeciwnie, jak podkreślono w Instrumentum laboris, zgromadzenie synodalne powinno wsłuchać się w głos płynący z tych lokalnych kontekstów, skupiając się nie tyle na szukaniu pochopnych rozwiązań, ile na tworzeniu więzi między Kościołami – nie ujednolicając, ale rozeznając, jakie są wspólne pytania i na jakim poziomie najlepiej zająć się każdym z nich.

Jedność w odrębnościach

Nowość, która charakteryzuje trwający od października 2021 roku synod, znajduje wyraz także w Instrumentum laboris. Dokument jest więc zakorzeniony we wszystkich wcześniejszych materiałach – zarówno tych powstałych w rezultacie fazy lokalnej, jak i kontynentalnej – jednak jako taki nie jest ani dokumentem Magisterium Kościoła, ani raportem z badań socjologicznych; nie formułuje też wskazań operacyjnych, celów, zadań ani pełnego opracowania teologicznego. Raczej, jak można w nim przeczytać, wyraża niektóre z priorytetów wyodrębnionych w czasie wcześniejszych faz synodu, lecz nie w formie twierdzeń czy stanowczych stanowisk, ale w postaci pytań skierowanych do zgromadzenia synodalnego, aby mogło ono rozeznać konkretne kroki (możliwe odpowiedzi) i przedłożyć je następnie Ojcu Świętemu do decyzji. Instrumentum laboris podkreśla, że kluczowa jest w tym kontekście jedność wszystkich Kościołów lokalnych z Rzymem i uznanie prymatu Stolicy Piotrowej, która, przewodząc całemu zgromadzeniu i sprawując opiekę nad prawowitymi odrębnościami, pilnuje, aby nie szkodziły one jedności, lecz raczej jej służyły. Instrumentum laboris jako dokument zostało więc pomyślane tak, aby w praktyczny sposób służyć temu rozeznaniu. Składa się z dwóch sekcji (A i B), z których pierwsza przypomina zasadnicze wyróżniki Kościoła synodalnego, a druga omawia jego trzy priorytety (komunię, misję, uczestnictwo), przekładając je na szczegółowe pytania i ujmując w formę pomocnych w rozeznaniu arkuszy roboczych.

Jakie są owe wyszczególnione w sekcji A wyróżniki – charakterystyczne cechy Kościoła synodalnego? Przede wszystkim podkreślenie wynikającej z chrztu wspólnej godności wszystkich wiernych, następnie postawa słuchania, pokory, pokuty i prośby o przebaczenie w obliczu kryzysu zaufania i wiarygodności; kultura spotkania i dialogu oraz otwartość na przyjęcie w tym dialogu każdego, kto chce rozmawiać. Wreszcie umiejętność radzenia sobie z napięciami, wyrastająca z poczucia niekompletności i potrzeby otwarcia na to, co dopełniające w innych eklezjalnych tradycjach, oraz z praktyki rozeznawania. I właśnie ten wyróżnik Kościoła synodalnego stanowi centrum całego Instrumentum laboris, ukazując wyraźnie, że w nadchodzącym Zgromadzeniu Ogólnym Synodu Biskupów nie chodzi o polityczną konfrontację między odmiennymi, zwalczającymi się wizjami przyszłości Kościoła, ale o pewnego rodzaju metodę spotkania, która ma otworzyć eklezjalną wspólnotę na doświadczenie prorocze.

Rozmowa w Duchu

Metoda synodalnego rozeznawania, nazywana także rozmową w Duchu lub dialogiem w Duchu Świętym, stanowi próbę przełożenia na język praktyki tego, co stanowi o istocie synodalności. Instrumentum laboris podkreśla, że jej prawdziwym protagonistą, czyli tym, który przewodzi, gra pierwsze skrzypce i pełni rolę lidera, jest Duch Święty. Dokument określa ją jako wspólną modlitwę w świetle wspólnego rozeznawania i podaje trzy podstawowe kroki, które powinna zawierać, szczegółowo omawiając jej przebieg, założenia metodologiczne oraz konieczność formacji do jej praktykowania na różnych poziomach życia kościelnego. W rzeczywistości chodzi bowiem o to, że „wspólnie prowadzimy dialog, bazując na tym, co pojawiło się wcześniej, aby rozeznać i zebrać owoce rozmowy w Duchu: rozpoznać intuicje i zbieżności; zidentyfikować rozbieżności, przeszkody i dalsze pytania; pozwolić, by wyłoniły się prorocze głosy. Ważne, aby każdy mógł czuć się reprezentowany przez wynik prac”. W tym duchu Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów będzie miało za zadanie zająć się trzema zagadnieniami priorytetowymi dla Kościoła synodalnego (komunia, misja, uczestnictwo). Aby umożliwić ich efektywne przepracowanie, uwzględniające wyniki dotychczasowego procesu synodalnego, do każdego z nich przypisano po pięć arkuszy zamieszczonych w sekcji B dokumentu, które w praktyczny sposób przekładają na realia rozmowy w Duchu zgrupowane wokół tych zagadnień szczegółowe problemy Kościoła.

Jakie problemy zostały wskazane w arkuszach? Przy zagadnieniu komunii zwrócono uwagę między innymi na kwestię historycznych ran wymagających uleczenia, uruchamianie dróg pojednania, niezdrowe podziały, możliwości drogi do pełnej komunii, granice gotowości do przyjmowania ludzi i grup bez uszczerbku dla własnej tożsamości, bycie głosem marginesu. Z kolei przy zagadnieniu misji pojawiły się pytania o uznanie różnorodności powołań, charyzmatów i posług, promowanie godności chrzcielnej kobiet, rolę osób wyświęconych, zwłaszcza prezbiterów, posługę biskupa. W związku z zagadnieniem komunii postawiono pytania o sprawowanie władzy w Kościele synodalnym, formację do synodalnej duchowości oraz odnowę języka używanego przez Kościół.

Wszystkie te kwestie oraz powiązane z nimi problemy staną się przedmiotem rozeznawania w trakcie zbliżającego się Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów w Rzymie. Jakie będą jego owoce? Czas pokaże. •