Ciepły dom – Ciepły Kościół. Zorganizowany przy parafiach program termomodernizacji domów

Ekologia daje olbrzymie możliwości okazania miłosierdzia. W tej sferze wielu potrzebuje pomocy, której zakres leży w możliwościach zwykłych ludzi.

istockphoto

Pani Iwonka jest osobą niepełnosprawną, utrzymuje się z renty. Mieszka sama w starej kamienicy w Łodzi, niewielkie mieszkanie ogrzewa piecem węglowym. Małym, nieefektywnym, uciążliwym w obsłudze, zanieczyszczającym powietrze i wywołującym stres z powodu konieczności zdobycia opału, którego ceny rosną. W rozwiązaniu tego problemu postanowiła jej pomóc Joanna Zatylna, asystent rodziny. Gminne ustawy antysmogowe przewidują środki na walkę z tym zjawiskiem. W ich ramach można wymienić piec węglowy – czyli popularną kozę – na bardziej ekologiczne źródło ciepła, które nie generuje smogu. Okazało się, że pani Iwonka może skorzystać z tego funduszu, barierą były dla niej kwestie biurokratyczne. Ich załatwienie wzięła na siebie pani Joanna, która sprawnie porusza się w gąszczu przepisów i w środowisku urzędniczym. Udało się pozyskać dziewięć tysięcy złotych dotacji, jeden tysiąc wyłożyła pani Iwonka. 10 tys. zł to koszt bardzo nowoczesnej pompy ciepła, rodzaju klimatyzatora z funkcją grzania, która zastąpi kopciucha. Mimo że nowe urządzenie jest zasilane prądem, znacznie zmniejszyły się koszty ogrzewania mieszkania, a przede wszystkim wzrósł komfort życia. Można powiedzieć, że niewiele było trzeba, aby stworzyć niepełnosprawnej osobie godniejsze warunki egzystencji, ale właśnie takich gestów miłosierdzia, które przecież może okazać większość z nas, potrzebują osoby żyjące w różnego rodzaju ubóstwie, także „ubóstwie energetycznym”.

Ciepły Dom – Ciepły Kościół

Pracując jako asystent rodziny i kurator społeczny, a obecnie zajmując się osobami wykluczonymi w schronisku dla bezdomnych kobiet Brata Alberta w Łodzi, pani Zatylna poznała warunki mieszkaniowe wielu swoich podopiecznych. Okazało się, że wśród ich problemów jednym z największych jest właśnie kwestia ogrzewania, a niedogrzane, zagrzybione mieszkania wpływają na zdrowie osób w nich przebywających. Tymczasem jest wiele rządowych, miejskich czy gminnych programów pomagających rozwiązać ten problem, z których mogliby skorzystać, tylko nie wiedzą jak.

Pani Joanna i jej mąż wpadli na pomysł, jak takim ludziom pomóc. Mariusz Zatylny jest architektem, projektował domy pasywne i energooszczędne. Małżeństwo założyło Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego. Oboje należą też do Światowego Ruchu Katolików na Rzecz Środowiska, który podejmuje działania ekologiczne w duchu katolickim. Otóż w ramach tego ruchu opracowali program Ciepły Dom – Ciepły Kościół. Jego celem jest organizowanie lokalnych wspólnot w celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego ludzi żyjących na terenie danej parafii, ale w taki sposób, aby troszczyć się o czyste powietrze i klimat. Chodzi po prostu o termomodernizację ich domów i mieszkań, a jednocześnie zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska. – Transformacja energetyczna kościołów i innych budynków parafialnych trwa od kilku lat. Choć potrzeby są wciąż bardzo duże, teraz przyszedł czas, aby pomóc parafianom, osobom żyjącym na terenie parafii, aby spojrzeć na Kościół jak na wspólnotę ludzi na danym obszarze – podkreśla M. Zatylny.

Jako środowisko realizacji swojego pomysłu wybrali parafię, ponieważ od lat są zaangażowani w Kościele, przez kilkanaście lat byli członkami katolickiej wspólnoty Chemin Neuf, wiedzą, jak wygląda prowadzenie parafii, współpracują z wieloma księżmi, duszpasterzami czy liderami wspólnot. Aktualnie pan Mariusz jest oblatem klasztoru ojców benedyktynów w Lubiniu i nie boi się pracy u podstaw na rzecz dobra wspólnego.

Parafialny Zespół Solidarności Energetycznej

Zasadnicza rola w realizacji programu przypada gremium, które otrzymało nazwę Parafialny Zespół Solidarności Energetycznej, a którego rolą jest wszechstronna pomoc w przeprowadzeniu termomodernizacji osobom, które tego chcą, ale z różnych powodów nie zrobią tego same. W skład zespołu powinni wejść parafianie, którzy są kompetentni w dziedzinie termomodernizacji albo już ją przeprowadzili u siebie w domu, fachowcy mający doświadczenie budowlane, urzędowe, organizacyjne, a także ci, którzy po prostu chcą poświęcić trochę czasu dla innych. Bardzo ważna jest także obecność w zespole księży czy sióstr zakonnych, którzy znają potrzeby parafian.

Członkowie zespołu mają wspierać proces ocieplania budynków, ograniczenia zużycia źródeł ciepła czy zastąpienia paliwa, które zanieczyszcza powietrze, źródłami ekologicznymi. Mają też przekazywać aktualne informacje i szkolić w tej dziedzinie czy tworzyć bazy sprawdzonych rozwiązań. No i oczywiście wskazywać możliwości ich finansowania, np. poprzez gminne punkty kontaktowe.

W parafiach dwóch diecezji rozpoczęły się już pierwsze pilotażowe spotkania informujące o programie Ciepły Dom – Ciepły Kościół. Skierowane są one do liderów, osób aktywnych we wspólnotach, którzy mogliby realizować tę inicjatywę w swoich parafiach i przekazywać informacje o niej dalej. – Jest duże zainteresowanie – podkreślają państwo Zatylni. Zwracają przy tym uwagę, że działalność takiego zespołu ma też wymiar wspólnotowy, pozwala pogłębiać więzi między ludźmi czy angażować świeckich w życie parafii.

Czyste Powietrze

Europejska Agencja Środowiska umieściła na swojej stronie specjalne narzędzie, dzięki któremu można sprawdzić jakość powietrza w europejskich miastach. Na jego podstawie sporządziła zestawienie najbardziej w Europie zanieczyszczonych miejscowości drobnymi pyłami w latach 2021–2022. W pierwszej dwudziestce jest aż 12 polskich miast, w kolejności od największego zanieczyszczenia są to: Nowy Sącz, Piotrków Trybunalski, Łomża, Żory, Kraków, Gliwice, Zgierz, Tarnów, Katowice, Częstochowa, Bielsko-Biała oraz Kalisz. Już to zestawienie wskazuje, że Polska ma w tej dziedzinie poważny problem, dlatego transformacja energetyczna jest konieczna. Rząd i samorządy wdrożyły różnego rodzaju narzędzia finansowe, które mają ograniczyć to bardzo niekorzystne zjawisko – wśród nich są m.in. dofinansowanie fotowoltaiki, dotacje w gminach dla rolników czy ulga termomodernizacyjna.

Od stycznia tego roku wprowadzona została nowa wersja programu Czyste Powietrze. W jego ramach można uzyskać dofinansowanie nawet do 136,2 tys. złotych bezzwrotnej dotacji na termomodernizację domu. Środki z tego programu muszą być przeznaczone na konkretne cele, np. ocieplenie dachu, założenie paneli fotowoltaicznych, ocieplenie ścian, wymianę drzwi, wymianę pieca lub innego źródła energii. Cele te nie są przypadkowe, bowiem w Polsce większość budynków pochłania olbrzymie ilości energii cieplnej, która ucieka m.in. przez ściany, podłogi, nieocieplony dach, okna czy drzwi zewnętrzne. Dlatego nim wystąpimy o dotację na konkretny cel, warto najpierw przeprowadzić audyt energetyczny, czyli ustalić, gdzie są największe straty ciepła. Pod określonymi warunkami audyt może być sfinansowany z dotacji w 100 procentach. Ze środków w ramach Czystego Powietrza mogą skorzystać właściciele lub współwłaściciele jednorodzinnych budynków mieszkalnych bądź wydzielonych w budynkach jednorodzinnych lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą. Środki mogą być przeznaczone na dofinansowanie kompleksowej termomodernizacji budynków oraz wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy. Dotacja może wynosić do 66 tys. zł dla podstawowego poziomu dofinansowania, do 99 tys. zł dla podwyższonego poziomu dofinansowania oraz do 135 tys. zł dla najwyższego poziomu. Wnioski o dotacje można składać bezpośrednio w urzędzie lub przez internet. Istnieje też możliwość wzięcia specjalnego kredytu.

W tym momencie część naszych czytelników może uznać, że nie jest w stanie przeprowadzić termomodernizacji domu, choć istnieje taka potrzeba, a ich sytuacja kwalifikuje do skorzystania z programu Czyste Powietrze. Tu właśnie jest pole dla programu Ciepły Dom – Ciepły Kościół, a konkretnie dla Parafialnych Zespołów Solidarności Energetycznej. Dlatego istnieje pilna potrzeba ich tworzenia.

Ekologia integralna

U wielu katolików w naszym kraju hasło „ekologia” wzbudza negatywne emocje. Bierze się to w dużej mierze stąd, że sfera ta została opanowana przez lewicowych ideologów ekologizmu, w którym na pierwszym miejscu, przed człowiekiem, stawia się naturę, a metody jej ochrony mają być realizowane kosztem ludzi. Takie propozycje jak ograniczenie liczby urodzin dzieci, zakaz używania samochodów czy wykluczenie z diety białka zwierzęcego budzą niepokój i protesty. Jednak jest to ekologia wypaczona, antyludzka.

Tymczasem Kościół katolicki jest od lat bardzo zaangażowany w ochronę środowiska. Jan Paweł II zdecydowanie krytykował dewastację natury przez człowieka, wręcz mówił o „grzechu ekologicznym”. Benedykt XVI podkreślał, że ziemia jest darem powierzonym nam przez Boga, więc trzeba odpowiedzialnie jej używać, respektując przy tym etyczny wymiar natury człowieka. Niejako podsumowaniem nauczania Kościoła na temat ochrony stworzenia jest encyklika Laudato si’ papieża Franciszka. To właśnie ona jest inspiracją dla Światowego Ruchu Katolików na Rzecz Środowiska. Papież przedstawia w niej katolicką koncepcję tzw. ekologii integralnej. Jej istotą jest to, że podejmujemy różne działania ekologiczne, np. oszczędzamy energię czy nie zanieczyszczamy środowiska, z miłości do Boga i do Jego stworzenia, a także z miłości do naszych bliźnich, szczególnie ubogich. Ojciec Święty podkreśla też, że aby nasze działania ekologiczne wypływały właśnie z miłości do Boga, człowieka i stworzenia, musimy przejść „nawrócenie ekologiczne”.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że w naszych parafiach rozwiązania proekologiczne są coraz popularniejsze. Od 2015 r. Światowy Ruchu Katolików na Rzecz Środowiska realizuje program Zielone Parafie, który zachęca proboszczów do wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu wspólnot, aby były bardziej ekologiczne. Obecnie w ramach tego programu aktywnie działa ponad 150 parafii, a co roku ok. 300 włącza się w realizację jego elementów.

Działania proekologiczne nie tylko są wyrazem troski o stworzenie, ale jednocześnie mają konkretny wymiar finansowy. Może on zachęci nieprzekonanych do ich podjęcia. Joanna Zatylna zna wiele przykładów ekologicznych inicjatyw realizowanych przez duchownych. Na przykład w parafii Trójcy Świętej w Belsku Dużym koło Grójca proboszcz przeprowadził termomodernizację w zabytkowym kościele z XVIII w., korzystając z dofinansowania z NFOŚiGW, preferencyjnych kredytów oraz wkładu własnego. W świątyni panowały wilgoć i uciążliwy chłód, a koszty przestarzałego ogrzewania elektrycznego bardzo wysokie. Po ociepleniu stropów, zaizolowaniu fundamentów, wymianie stolarki, zainstalowaniu ogrzewania podłogowego, paneli fotowoltaicznych i pompy ciepła koszty ogrzewania i prądu zmniejszyły się 2–3-krotnie, a kościół jest ciepły i suchy. Innym przykładem może być termomodernizacja pochodzącego z XI wieku opactwa benedyktynów w Lubiniu, które jest pomnikiem historii. Po termomodernizacji obejmującej podobne zmiany jak w parafii w Bielsku Dużym, w liczącym 2,5 tys. metrów kwadratowych kompleksie klasztornym koszty ogrzewania, ciepłej wody i prądu razem wynoszą ok. 50 tys. zł (przed zmianami było to co najmniej 200 tys. zł), a pomieszczenia są odnowione, estetyczne, suche i komfortowe w użytkowaniu.

Takich przykładów jest dużo więcej, jednak wciąż zbyt mało. Niestety, w Polsce ekologia integralna nie cieszy się powszechnym zrozumieniem, tylko niewielka część proboszczów i katolików w ogóle dostrzega konieczność kierowania się nią. Dlatego inicjatywa Ciepły Dom – Ciepły Kościół ma tu olbrzymie znaczenie. Z jednej strony jest wyrazem miłości do człowieka potrzebującego, żyjącego w ubóstwie energetycznym, z drugiej stwarza szanse na refleksję duchową, odkrycie motywacji płynącej z wiary.•