Róża

Jest jednym z najbardziej dekoracyjnych krzewów ogrodowych. Niektóre odmiany róży nie tylko mają pachnące i przyciągające owady kwiaty, ale i są pożyteczne ze względu na owoce. Do odmian, które warto posadzić w ogrodzie, należą róże: dzika, pomarszczona, jabłkowata i rzadziej u nas spotykana girlandowa (rosyjska). Krzewy, w zależności od odmiany, mogą osiągać nawet do 2 m wysokości, a ich pokrój jest często rozłożysty, z tendencją do rozrastania się. Wymienione odmiany (poza różą girlandową) nie wymagają intensywnej pielęgnacji i są raczej odporne na przymrozki. Pączki liściowe i kwiatowe (np. róży dzikiej) są cennym źródłem flawonoidów (min. kwercetyny i rutyny), leukoantocyjanidyny, garbników, kwasu galusowego, elagowego, taninowego i pokumarowego. Mają działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, moczopędne i przeciwcukrzycowe. Produkty z pączków dzikiej róży przyśpieszają też gojenie się nabłonka. Można je stosować przy zaburzeniach trawienia u dzieci i kłopotach z zasypianiem. Poza tym pomocne są w nieżytach pokarmowych, cukrzycy i miażdżycy. Płatki róży można wykorzystywać na wiele sposobów. Suszone w temperaturze pokojowej są aromatycznym dodatkiem do herbat. Z płatków warto zrobić też ciekawy w smaku, pachnący ocet. Można go używać do sałatek i dań lub – po rozcieńczeniu z wodą (proporcje: 1 część octu na 3 części wody) – przemywać nim skórę twarzy. Taka mieszanka ma właściwości nawilżające i rozjaśniające. Płatki to też świetny surowiec na konfiturę, wino czy syrop do herbaty. Wszystkie przetwory z płatków zachowują piękny, unikatowy zapach.

Poza kwiatami na uwagę zasługują też zawiązujące się późnym latem owoce. Są one bardzo dobrym źródłem witaminy C. Przetwory (dżemy, przeciery, soki, wina, octy) mają działanie tonizujące, przeciwzapalne, wzmacniające i przeciwreumatyczne. W sklepach zielarskich i niektórych aptekach dostępny jest suszony i zmielony owoc dzikiej róży (zwany pseudoowocem), który ma działanie przeciwzapalne (szczególnie w przewlekłych stanach zapalnych kości i stawów).

Czarny bez

Bogactwem tej powszechnie rozpoznawalnej rośliny są obficie kwitnące kwiaty o intensywnym zapachu, zebrane w baldachy, i dojrzewające późnym latem (sierpień–wrzesień) owoce. Krzew może osiągać okazałe rozmiary, nawet do 10 m wysokości. Najczęściej spotyka się go w okolicach ludzkich gospodarstw, na skrajach ścieżek i lasów, a także w pobliżu nieużytków i gruzowisk lub ruin. Jest bardzo cenioną od wieków rośliną, używaną nie tylko w Polsce. W Anglii nazywany był apteką mieszkańców wsi – i coś w tym jest, bo w Polsce też ma długą tradycję stosowania go przy różnych dolegliwościach. Młode liście i ich pączki mają działanie silnie żółciotwórcze i żółciopędne (oczyszczają drogi żółciowe), a także rozwalniające. Natomiast pączki kwiatowe działają uspokajająco. Czarny bez kwitnie od maja do czerwca. Rozwinięte kwiaty można zbierać i suszyć w temperaturze do 40 stopni albo po prostu ułożone w zacienionych i przewiewnych miejscach na białym papierze. Ważne, aby po wysuszeniu zachowały intensywny zapach i kremowy kolor. Można je przechowywać w papierowych torbach albo zamykanych słojach. Napar z suszonych kwiatów czarnego bzu (może być w mieszance z kwiatem lipy) jest skutecznym środkiem napotnym, przeciwgorączkowym i wykrztuśnym. Poprawia elastyczność naczyń krwionośnych i krążenie krwi oraz ma działanie antyoksydacyjne (przeciwstarzeniowe). Można je wykorzystywać zewnętrznie, do przemywania twarzy (szczególnie polecane dla dojrzałej lub poszarzałej skóry z przebarwieniami i dla skóry z wypryskami). Odżywczy kompres na twarz można przygotować, zaparzając kwiaty pełnotłustym mlekiem.

Kwiaty mają też zastosowanie w kuchni. Ciekawym przysmakiem są baldachy czarnego bzu maczane w cieście naleśnikowym i smażone na głębokim tłuszczu, syropy, lemoniady, nalewki, a nawet wina. Owoce dojrzewające mają nieco silniejsze niż kwiaty działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Do zbioru nadają się, kiedy mocno dojrzeją. Ze względu na zawartość sambunigryny zjadane na surowo owoce mogą powodować wymioty i biegunki. Związek jednak rozkłada się i przestaje być groźny dla naszego zdrowia, kiedy surowiec poddajemy obróbce termicznej lub go ususzymy. Owoce czarnego bzu mają szerokie zastosowanie w przygotowaniu nalewek, konfitur, dżemów, galaretek, soków i wina.

Aronia

Owoce tego dekoracyjnego i pożytecznego krzewu zawierają wiele składników prozdrowotnych. Pomagają zwalczać i zapobiegać takim chorobom, jak nadciśnienie, miażdżyca, nowotwory, choroby serca i oczu. Zawarte w niej bioflawonoidy (witamina P), chronią przed bakteriami, wirusami i grzybami. W naszym organizmie pełnią funkcję przeciwutleniaczy zwalczających wolne rodniki. Owoce zawierają też duże ilości żelaza, jodu i witaminy C. Zawartość kwasu chlorogenowego i kawowego działa ochronnie na trzustkę, wątrobę i nerki. Natomiast antocyjany i flawonoidy poprawiają krążenie krwi w mózgu, oczach, kończynach i naczyniach wieńcowych. Łagodzą objawy wielu chorób autoimmunologicznych i alergie. Pektyny, antocyjany, flawonoidy i fenolokwasy obniżają ciśnienie krwi, mają działanie przeciwmiażdżycowe. Aronia pobudza procesy krwiotwórcze, obniżając stężenie lipidów i cholesterolu. Z powodu cierpkiego smaku aronię trudno jeść na surowo. Można natomiast robić bardzo dobre dżemy, konfitury, galaretki, kompoty i soki. Zasypana cukrem będzie dobrym dodatkiem do naleśników, pieczywa czy herbaty. Owoce można też suszyć i stosować jako dodatek do herbaty, kandyzować je lub oblewać czekoladą. Przygotowuje się z nich ponadto nalewki i smaczne wina.