Ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Jezusa to najważniejsze wydarzenia, o jakich czytamy w Biblii. Do dzisiaj nakręcono wiele filmów kinowych i telewizyjnych przedstawiających życie Chrystusa, jednak żadne dzieło nie wywołało tak wielkich emocji i nie wryło się tak w naszą pamięć jak „Pasja” Mela Gibsona. Od momentu narodzin kina Chrystus był przedstawiany w produkcjach filmowych w różny sposób, powstawały obrazy lepsze i gorsze, nie brakowało też po prostu kiczowatych. Filmy realizowali twórcy różnych wyznań, a także ateiści, i każdy z nich miał własną wizję postaci Zbawiciela, nie zawsze trzymającą się wiernie przesłania Ewangelii.

Kościół początkowo z rezerwą odnosił się do filmu, uważając, że może on stać się narzędziem demoralizacji. Jednak już na przełomie XIX i XX wieku w kościołach odbywały się seanse filmów religijnych, które wyświetlano również w katolickich misjach w Afryce i Azji. Szczególnym zainteresowaniem filmowców z początków kina cieszyły się widowiska pasyjne. Jednym z pierwszych była „Pasja” Georges’a Hatota nakręcona we Francji w 1897 roku dla wytwórni braci Lumière. Ta opowieść składała się z szeregu obrazów przedstawiających życie i mękę Chrystusa. Były to krótkie filmiki realizowane na tle statycznych, przeważnie malowanych obrazów, w których pojawiały się sztywne postaci w udrapowanych szatach, perukach, z przylepionymi brodami. Później zaczęły powstawać dłuższe produkcje, a zdarzało się, że twórcy, dla nadania przekazowi cech autentyzmu, kręcili zdjęcia w miejscach, gdzie żył i działał Chrystus.

Które z tych wszystkich filmów nakręconych od początku istnienia kina do dzisiaj zasługują na uwagę? Który z nich był najlepszy? Dyskusja trwa od lat. Mój wybór jest oczywiście subiektywny, ale wydaje mi się, że każdą z tych propozycji warto obejrzeć. Zresztą nie tylko w okresie wielkanocnym. Tam, gdzie było to możliwe, podaję adres portalu, na którym film jest dostępny.•

1. PASJA (2004)

Ten obraz stał się wydarzeniem nie tylko filmowym. „Pasja” wzbudziła ogromne zainteresowanie nauczaniem i życiem Chrystusa, a także inspiruje i skłania do poważnej dyskusji.

Dla wielu widzów ten film był i jest wstrząsem. Myślę, że mało kto obejrzał go po raz drugi, bo nie by­ło jesz­cze na ekra­nach dzie­ła, któ­re w spo­sób tak nie­zwy­kle wy­ra­zi­sty, wy­ko­rzy­stu­jąc re­ali­stycz­ne, zbli­ża­ją­ce się cza­sem do na­tu­ra­li­zmu środ­ki ob­ra­zo­wa­nia, przed­sta­wi­ałoby mę­kę i śmierć Je­zu­sa. Pro­ces, tor­tu­ry, bi­czo­wa­nie, a wresz­cie okrut­na śmierć na krzy­żu – wszyst­ko to wi­dzie­li­śmy już w in­nych fil­mach o ży­ciu Je­zu­sa, jed­nak ni­gdy z ta­kim na­tę­że­niem. Te­go fil­mu się nie oglą­da, ten film się po pro­stu prze­ży­wa i – nie ma co do te­go wąt­pli­wo­ści – jest on dla wi­dza do­świad­cze­niem bo­le­snym.

Jak słusz­nie za­uwa­żył ks. Adam Bo­niec­ki po polskiej premierze „Pasji”, je­j obej­rze­nie po­zwala nam w peł­ni uzmy­sło­wić so­bie, co zna­czą sło­wa: „Umę­czon pod Ponc­kim Pi­ła­tem”, czę­sto wy­po­wia­da­ne bez zro­zu­mie­nia. Mel Gib­son nie oszczę­dza wi­dza sie­dzą­ce­go w wy­god­nym ki­no­wym fo­te­lu. Zmu­sza go do uczest­nic­twa w dra­ma­cie, gra­jąc na je­go wraż­li­wo­ści.

2. JEZUS Z NAZARETU (1977)

Miniserial Franco Zeffirellego uważany jest powszechnie za jeden z najlepszych od strony artystycznej filmów o życiu, nauczaniu, męczeństwie i zmartwychwstaniu Jezusa. Jest to dzieło zarazem wierne Ewangelii, zrealizowane z dużym rozmachem i poruszające. Chociaż „Jezus z Nazaretu” wpisuje się w tradycję wielkiego widowiska, włoski reżyser całkowicie zrezygnował z charakterystycznych, szczególnie dla superprodukcji amerykańskich, dodatkowych wątków, często o sentymentalnym charakterze. Centralną postacią serialu jest Jezus i to na Nim oraz Jego przesłaniu skupia się uwaga widza. Co najważniejsze, film podkreśla zarazem Boską i ludzką naturę Zbawiciela.

3. EWANGELIA WEDŁUG ŚW. MATEUSZA (1964)

Surowy, ascetyczny film Pasoliniego powstał w opozycji do dotychczasowej tradycji widowiskowych produkcji będących najczęściej ilustracją tematów ewangelicznych, pozbawionych jednak duchowej głębi. Wielu krytyków uważa, że Pier Paolo Pasolini, reżyser bardziej znany z innych, kontrowersyjnych i skandalizujących filmów, dokonał bardzo udanej adaptacji tekstu biblijnego. Włoski artysta położył nacisk na nauczanie Jezusa, a nie na rekonstrukcję biografii. Rzeczywiście zaakcentował rewolucyjny charakter nauczania, ale jednocześnie podkreślił Boską naturę Jezusa. W niezwykle przejmujących scenach na Golgocie kamera koncentruje się na twarzy Matki Jezusa, wyrażającej w sposób bardzo autentyczny jej ból i cierpienie na widok męki Syna.

4. GOLGOTA (1935)

To pierwsza produkcja, w której słyszymy głos Jezusa. Film Duviviera przedstawia ostatni okres życia Chrystusa ze szczególnym naciskiem, podobnie jak u Gibsona, na Jego mękę, pokazaną z niesłychanym jak na owe czasy realizmem. Sceny męczeństwa wywołują grozę, reżyser wyraziście oddaje sadyzm oprawców w czasie biczowania, drogi na Golgotę i ukrzyżowania. Skalę cierpienia Jezusa ukazuje zróżnicowana reakcja zarówno tłumu, jak i poszczególnych uchwyconych w kadrze postaci. Kiedy większość napawa się cierpieniem, jedna osoba mdleje, nie wytrzymując widoku biczowania. Praktycznie nieznana w Polsce „Golgota” zasługuje również na uwagę ze względu na nowatorskie wykorzystanie artystycznych środków filmowych.

5. SYN BOŻY (2014)

Film Christophera Spencera zawiera sceny wykorzystane w serialu „Biblia” oraz nakręcone specjalnie dla wersji kinowej.

Sama pasja Jezusa stanowi tylko fragment tego obrazu, a sceny męczeństwa w znacznym stopniu nawiązują do „Pasji” nakręconej dziesięć lat wcześniej przez Mela Gibsona. Zostały one przedstawione z całym ich okrucieństwem i realizmem; realizatorzy nie unikają wyrazistych efektów, trudnych miejscami do zniesienia.

Jednak sceny te nie zostały nakręcone dla epatowania i wstrząśnięcia widzem. Trzeba pamiętać, że obrazują one dobrowolne poświęcenie Chrystusa, który dla zbawienia nas wszystkich zaakceptował cierpienie i śmierć na krzyżu.

6. ZMARTWYCHWSTAŁY (2016)

Film Kevina Reynoldsa, którego bohaterem jest rzymski legionista, oficer poszukujący na zlecenie Piłata ciała ukrzyżowanego Jezusa, wciąga i intryguje. To właściwie thriller z chrześcijańskim przesłaniem. W przeciwieństwie do innych znanych filmów na podobne tematy jego akcja nie kończy się, ale rozpoczyna ukrzyżowaniem. Najważniejsze wydarzenia rozgrywają się już po zmartwychwstaniu. Jezusa nie widzimy zbyt często, ale tak naprawdę staje się postacią pierwszoplanową, bo to Jego obecność cały czas czujemy.

Nawrócenie głównego bohatera dokonuje się stopniowo pod wpływem wniosków płynących z prowadzonego przez niego śledztwa, a utwierdza je rozmowa ze Zmartwychwstałym.

7. KRÓL KRÓLÓW (1927)

Film Cecila B. DeMille’a należy do niewielu produkcji kina niemego, które przetrwały próbę czasu. Przedstawia życie Jezusa od chwili rozpoczęcia nauczania, poprzez zdradę Judasza, proces, ukrzyżowanie, aż do zmartwychwstania. Chociaż znajdziemy tu również sceny, których nie ma w Biblii, reżyser do ewangelicznego przekazu w jego głównych nurtach podszedł z pietyzmem. Droga krzyżowa i ukrzyżowanie, przedstawione z kilku punktów widzenia, do dzisiaj wywierają na widzu ogromne wrażenie, nieporównywalne z tym, co widzimy w niezbyt udanym remake’u nakręconym kilkadziesiąt lat później przez Nicholasa Raya.

8. OPOWIEŚĆ WSZECH CZASÓW (1965)

Film George’a Stevensa i Davida Leana przedstawia życie Chrystusa aż do męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania. Twórcy zrealizowali swój obraz z poszanowaniem przekazów ewangelicznych. W filmie znajdziemy przynajmniej kilka scen zaskakujących rzadko osiąganym na ekranie autentyzmem, przejmujących, działających na emocje. W roli głównej wystąpił Szwed, Max von Sydow, który zebrał bardzo wysokie oceny krytyków. Jego znakomita kreacja należy do najlepszych spośród aktorskich interpretacji postaci Chrystusa, oddając zarazem majestat i dobrowolne uniżenie Syna Bożego. Podziw budzą sekwencje drogi krzyżowej, realistyczne i symboliczne zarazem.

9. PASJA (2008)

Miniserial w reżyserii Michaela Offera opowiada o ostatnich dniach życia Jezusa, od chwili uroczystego wjazdu do Jerozolimy aż do ukrzyżowania, zmartwychwstania i spotkania z uczniami.

Ogromne wrażenie sprawiają zwłaszcza niezwykle dynamiczne sceny rozgrywające się w Jerozolimie, kręcone kamerą z ręki. Serial nie jest kanoniczną wersją Ewangelii, jednak twórcy starali się dochować wierności ewangelicznemu przesłaniu.

W porównaniu z wcześniej nakręconymi ekranizacjami opowieści o życiu, męce i zmartwychwstaniu Jezusa twórcy miniserialu znacznie rozbudowali kontekst społeczny i polityczny, w jakim rozgrywają się wydarzenia opisane przez ewangelistów.

10. NARODZINY, ŻYCIE I ŚMIERĆ CHRYSTUSA (1906)

Alice Guy-Blaché była jedyną kobietą na świecie, która na przełomie XIX i XX wieku zajmowała się reżyserią filmową. Ta francuska reżyserka stworzyła więcej obrazów niż jej sławniejsi koledzy: bracia Lumière, Edison czy Méliès.

Jej największym marzeniem była filmowa realizacja pasji Chrystusa. Dopięła celu. Premiera, która odbyła się w roku 1906, wywołała wielki entuzjazm widzów. W produkcji tej wystąpiło mnóstwo statystów, co stanowiło ewenement w owych czasach.

Sceny w Ogrodzie Oliwnym i na Golgocie zostały zrealizowane w plenerach, w lesie Fontainebleau, co również było w tamtych czasach czymś niezwykłym i nowatorskim. Obraz cieszył się ogromnym powodzeniem widowni kinowej.