Po śmierci wszystkich pięciorga dzieci pogrążeni w żałobie rodzice postanawiają się rozstać. Ona wstępuje do zakonu. On – już po jej śmierci – zostaje jezuitą, księdzem. I choć nie pożyje długo jak na obecne standardy (umrze w wieku 45 lat), przeżyje „czasów wiele”, owocnie głosząc słowo Boże i promując idee trzeźwościowe. Przed samym wstąpieniem do zgromadzenia napisze wiersz, który pośród wielu jego dzieł rozbrzmiewać będzie najczęściej w kościołach w okresie Wielkiego Postu. „W krzyżu cierpienie” – czy jest bardziej, czy mniej popularne niż „Chwalcie łąki umajone”, trudno rozstrzygnąć. Ale co do tego, jak bardzo słowa tego wiersza wypływały z życiowego doświadczenia Karola Antoniewicza, wątpliwości mieć nie należy żadnych.

Dumny proch i rozdarte serce

Dziś jego kazania nie cieszyłyby się być może wielkim powodzeniem, a krytyków znalazłoby się co niemiara. Utyskiwaliby na pesymistyczny obraz kondycji ludzkiej, straszenie piekłem i tak dalej. Choć wciąż chętnie pochylamy głowy w Popielec, aby je posypano popiołem, na zbyt głęboką refleksję nad tym, czy prochem jesteśmy i w proch się obrócimy, czasu nam brakuje. A jednak ten poetycki szlif Antoniewicza sprawił, że odnaleźć w jego kazaniach można naprawdę perełki. Choćby taką: „O dumny prochu! O człowieku, wielkie nic! Pamiętaj, że kamień grobowy to ów kamień malarski, który wszelkie kolory na proch rozciera. Wglądnij w mogiły; przypatrz się tym kościom rozsypanym i odgadnij barwy, którymi te prochy się niegdyś odznaczały. To, co wszyscy ludzie, wszystkie pokolenia nie potrafiły, to śmierć uczyniła. Równość prochów żyjących jest marzeniem, równość prochów umarłych jest prawdą!”. Wiem, te wszystkie kości i mogiły charakteryzowały kaznodziejstwo czasów minionych, dzisiaj podkreślalibyśmy przede wszystkim to, że Chrystus cierpiał i zmartwychwstał, żeby te kości w ostatecznym rozrachunku znów mogły stać się ciałem. Ale ta „równość prochów” intryguje. Trzeba nam sobie bowiem zdać sprawę z tego, że nawrócenie dotyczy wszystkich i nie warto tracić czasu na mrzonki o tym, że kiedyś tam to na pewno się nawrócę. A tym bardziej na wmawianie sobie, że inni mają grzechy o wiele poważniejsze.

Prorok Joel trochę płata figla biblistom, którzy mają kłopot z ustaleniem, kiedy właściwie żył. Drugi z grona dwunastu proroków mniejszych, odczytywany w Środę Popielcową, otwiera Wielki Post i robi to w bardzo dramatycznym stylu: „»Nawróćcie się do Mnie całym swym sercem, przez post i płacz, i lament«. Rozdzierajcie jednak serca wasze, a nie szaty! (…) Na Syjonie dmijcie w róg, zarządźcie święty post, ogłoście uroczyste zgromadzenie. Zbierzcie lud, zwołajcie świętą społeczność, zgromadźcie starców, zbierzcie dzieci i ssących piersi! Niech wyjdzie oblubieniec ze swojej komnaty, a oblubienica ze swego pokoju! Między przedsionkiem a ołtarzem niechaj płaczą kapłani, słudzy Pańscy!” (2,12-16). Z dużą dozą sceptycyzmu podchodzę do legend o świętych, którzy już jako niemowlęta w dni postne nie ssali matczynej piersi, ale ten obraz prorocki ma podstawowe przesłanie: lud musi się zgromadzić w całości, zjednoczyć od najstarszego do najmłodszego – kobiety i mężczyźni, młodzi i starzy, kapłani i świeccy. Chodzi w istocie o wielki „reset”, metaforycznie nawiązując do współczesnych realiów. O powrót do pierwszej miłości. Nigdy, ale to absolutnie nigdy nie nastanie epoka, w której Lud Boży będzie mógł pozostać obojętnym, niezainteresowanym tematyką nawrócenia i postu. Jeśli takim by się stał, przestanie być Ludem Bożym. Rzecz jasna należy właściwie rozkładać akcenty – nie o strach przed rozsypanymi pozostałościami naszych ciał symbolizującymi przemijalność człowieka tu chodzi, ale o zaufanie Zbawicielowi, autentyczne zainteresowanie tym, co dla tego człowieka zrobił i jaka powinna być odpowiedź na to zbawcze dzieło.

Stracić wszystko

Kiedy człowiek traci wszystko i staje na krawędzi, ma szansę doświadczyć siebie w szczególny sposób, bez jakichkolwiek zabezpieczeń. Antoniewicz musiał najpierw utracić piątkę najdroższych dzieci i pożegnać ukochaną żonę, zanim napisał: „W krzyżu miłości nauka”. Jest w tej traumatycznej sytuacji tracenia jednak pewien aspekt pouczający. To powszechne, że ludzie, którzy na skutek traumy wojny czy głodu utracili cały swój dobytek, zaczynają rozumieć, jak mało cenili najprostsze rzeczy. Dopiero wtedy, kiedy ci zabraknie chleba albo dachu nad głową, zaczynasz żałować, że nigdy nie podziękowałeś Bogu za to, że każdego dnia miałeś co włożyć do miski i gdzie położyć się spać. Ba – nasza rozbujała w pożądaniu konsumpcji cywilizacja mało w rzeczywistości rozumie z traumy tych, których jest na tym świecie więcej: głodnych i bezdomnych. To wszystko daleko, nie za bardzo realne; siedząc w klimatyzowanym pojeździe w coraz większym korku, trudno się na tym skupić. Tymczasem to „rozdzieranie nie szat, a serca”, o którym napisał Joel, jest de facto zadaniem poszerzenia przestrzeni swojego serca, w tym na innych. I w pewnym sensie o tracenie tu chodzi, dobrowolne pozbawianie się tego, czym się dysponuje. Żeby podzielić chleb z głodnym, trzeba uszczknąć z własnej kromki; żeby wysłuchać strapionego, trzeba poświęcić mu kawałek swojego własnego, tak cennego czasu. Wydaje się, że w jakiś sposób czyni się tym samym siebie samego biedniejszym. To pozór – każdy, kto choć raz w życiu bliźniemu pomógł, doświadczył zapewne tej wyzwalającej mocy tracenia. W istocie stajesz się bogatszym!

Tegoroczny cykl wielkopostny w „Gościu Niedzielnym” jest zaproszeniem do… wzbogacenia się. Nie bez przyczyny. Wyalienowani i skupieni na samych sobie zapominamy często o tych obok nas, którzy się smucą, doświadczają niesprawiedliwości czy popadają w zwątpienie. Sami płacimy za tę ślepotę wobec potrzebujących cenę wysoką, bo człowiek skoncentrowany na sobie o wiele częściej popada w smutek i przygnębienie, jest po prostu nieszczęśliwy.

W krzyżu nauka

Uczynki miłosierne w katechizmach pojawiały się od setek lat, aczkolwiek dziwi fakt, że w obowiązującym obecnie Katechizmie Kościoła Katolickiego pominięto… pierwszy z nich, czyli „grzeszących upominać”: „Pouczać, radzić, pocieszać, umacniać, jak również przebaczać i krzywdy cierpliwie znosić – to uczynki miłosierdzia co do duszy” (2447). Franciszek w swojej bulli ogłaszającej Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia 2015, zatytułowanej Misericordiae vultus, napisał jednak: „Nie zapominajmy o uczynkach miłosierdzia względem ducha: wątpiącym dobrze radzić, nieumiejętnych pouczać, grzeszących upominać, strapionych pocieszać, urazy chętnie darować, przykrych cierpliwie znosić, modlić się za żywych i umarłych”. I słusznie, bo już święty Tomasz z Akwinu w „Sumie teologicznej” stwierdził, że braterskie upomnienie jest wyraźniej nawet niż leczenie chorób cielesnych lub uratowanie od biedy drogą wsparcia, uczynkiem miłości. Nie wolno o tym zapomnieć, ale i trzeba mieć w pamięci, że autentyczne upominanie powinno zawsze wypływać z miłości i prawdziwą miłość wyrażać.

„W krzyżu cierpienie, w krzyżu zbawienie, w krzyżu miłości nauka”. Ta triada: cierpienie–zbawienie–nauka miłości, jak się wydaje, po prostu odzwierciedla dzieło Chrystusa. Cierpiał za nas, zbawił nas, nauczył nas miłości. Szczerze jednak mówiąc, nie za bardzo w codziennym życiu przemawia do nas to ostatnie. Owszem, wielu uznaje Go za wzór do naśladowania. Historia bogatego młodzieńca, na którego spojrzał z miłością, powiela się każdego dnia. Odchodzimy zasmuceni, bo utrata tego, do czego jesteśmy przywiązani, wydaje się nie do zaakceptowania. I to jest prawdziwy dramat, bo żeby faktycznie za Jezusem iść i nie zboczyć z drogi, trzeba przyjąć do wiadomości, że jest to Ten, który niesie krzyż. •

 

W każdy piątek Wielkiego Postu w specjalnym serwisie internetowym będą dostępne rozważania Drogi Krzyżowej inspirowane kolejnymi uczynkami miłosierdzia względem duszy. Można je będzie pobierać po zeskanowaniu smartfonem kodu QR (w wydaniu papierowym GN), drukowanego obok katechez publikowanych w wielkopostnym cyklu zatytułowanym „W krzyżu miłości nauka”.

• Rozważania Drogi Krzyżowej na pierwszy piątek Wielkiego Postu (24 lutego 2023)