Główną nagrodę tegorocznego Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni zdobył znakomity „Rewers” Borysa Lankosza. Nagroda z pewnością zasłużona, bo debiutujący w filmie fabularnym Lankosz pokazał naprawdę kawał dobrego kina. Na sukces złożyły się znakomity scenariusz, doskonała gra żeńskiego aktorskiego tercetu, czyli Agaty Buzek, Krystyny Jandy i Anny Polony, a także kreacja Marcina Dorocińskiego występującego w roli drugoplanowej. Film rozgrywa się w dwóch planach czasowych: współcześnie i w roku 1952. Sabina, główna bohaterka, oczekuje na odwiedziny mieszkającego w USA syna. We wspomnieniach wraca do roku 1952. Przekroczyła wtedy trzydziestkę, a matka i babcia, które w swoim mieszkaniu stworzyły swoisty azyl w zdewastowanym przez komunistów świecie, usiłowały wydać ją za mąż. Te dążenia prowadzą do nieoczekiwanych, tragikomicznych konsekwencji. Film Lankosza to z jednej strony realistyczna opowieść oddająca znakomicie atmosferę tamtych czasów, a z drugiej zabawa filmowymi konwencjami. Jury zauważyło też ambitną realizację znakomitego twórcy animacji Piotra Dumały, nagradzając Nagrodą Specjalną „Las” – jego pierwszy pełnometrażowy film aktorski. Nasycony symboliką obraz ze znakomitymi zdjęciami Adama Sikory to przypowieść, w której aż gęsto od biblijnych odniesień. To kino, które traktuje widza poważnie, które podejmuje z nim dialog, a jednocześnie wymaga od niego wysiłku w rozszyfrowaniu wielu symboli i znaczeń.

Dyskusyjne nagrody
O ile nagrody dla filmów Lankosza i Dumały nie budzą wątpliwości, to pozostałe wydają się dyskusyjne. W różnych kategoriach wyróżniono „Świnki”, „Galerianki”, „Wojnę polsko-ruską”, czy „Dom zły” – filmy podejmujące bulwersujące tematy, czy też operujące szokującymi nieraz środkami wyrazu. Szanowne jury w ogóle nie zauważyło natomiast filmów Rafała Wieczyńskiego i Ryszarda Bugajskiego. Zapewne „Popiełuszko. Wolność jest w nas” nie jest do końca obrazem doskonałym, jednak nie da się zaprzeczyć, że kreacja Adama Woronowicza w roli tytułowej należała do najlepszych, jakie mogliśmy oglądać ostatnio w polskim kinie. Jednak nagrodę dla najlepszego aktora przyznano Borysowi Szycowi za rolę w „Wojnie polsko-ruskiej” Xawerego Żuławskiego. Trudno chyba o większe nieporozumienie. Jury nie zauważyło też „Generała Nila” Bugajskiego. A przecież ten dramat polityczny z czasów stalinowskich, jeden z nielicznych, jakie powstały w polskim kinie w ostatnich latach, także zasługiwał chyba na uwagę. Tu również mocną stroną filmu była kapitalna kreacja Olgierda Łukaszewicza w roli bohatera AK. Nagrodę za reżyserię zdobył Wojciech Smarzowski za „Dom zły”. Podobnie jak w jego głośnym „Weselu”, film rozgrywa się w ponurej wiejskiej scenerii, ale tym razem pod koniec lat 70. i w czasie stanu wojennego. To film o krwawej zbrodni, w którym ważniejszy jest podtekst społeczny i częściowo polityczny, chociaż tak naprawdę film mógłby się rozgrywać współcześnie. Diagnoza Smarzowskiego nie jest oryginalna. Nie wychodzi poza to, co już oglądaliśmy w „Weselu”. Polska jest i była kloaką, w której dobry to tylko ktoś mniej zły. Wszyscy jesteśmy uwikłani, a ewentualny bohater z góry jest podejrzany. Nie można zaprzeczyć sprawności warsztatowej reżysera „Domu złego”, jednak, moim zdaniem, prawdziwą wirtuozerią w tej dziedzinie popisał się debiutant Paweł Borowski, twórca znakomitego „Zera”. Jak to możliwe, że fachowcy zasiadający w jury nie zauważyli talentu Borowskiego, który zresztą nie ukończył żadnej szkoły filmowej. A może właśnie dlatego jego film tchnie świeżością i oryginalnym podejściem do tematu współczesności w polskim kinie.

Na krawędzi
„Świnki” i „Galerianki” to filmy, o których już głośno. Z pewnością przyczyniła się do tego drastyczna tematyka obu filmów, jaką jest prostytucja nieletnich. Pierwszy z nich zrealizował Robert Gliński, autor „Cześć Tereska”. Tu również wystąpili naturszczycy, co przydaje wiarygodności opowiadanej historii, ale tylko do pewnego momentu. Akcja filmu rozgrywa się w małym miasteczku na granicy z Niemcami, a tytułowe świnki to prostytuujące się dzieci. Tomek, bohater filmu, interesuje się astronomią, podejmuje także dorywczo różne prace, by pomóc rodzinie. Zakochuje się w dziewczynie, której wymagania sprawiają, że potrzebuje coraz więcej pieniędzy. Ostatecznie, by zaimponować Marcie, zaczyna, podobnie jak jego koledzy, sprzedawać się niemieckim pedofilom, co w konsekwencji prowadzi do tragedii.

O ile pierwsza część filmu, w której reżyser przedstawił środowisko szkolne i rodzinne, wcale nie patologiczne, bohatera, zasługuje na uwagę, to druga, w której bohater nagle staje się cynicznym, młodocianym sutenerem bez skrupułów, jest mało wiarygodna zarówna od strony psychologicznej, jak i samych realiów. Pozostaje tylko egzotyka. Dziwne, że takiego niebezpieczeństwa nie dostrzegł tak doświadczony reżyser. „Galerianki” Katarzyny Rosłaniec rażą z kolei ogranymi i przewidywalnymi rozwiązaniami fabularnymi, chociaż częściowo może usprawiedliwiać ją fakt, że jest debiutantką. Galerianki to gimnazjalistki spędzające swój wolny czas w centrach handlowych, gdzie w zamian za seks mężczyźni kupują im rzeczy, na które dziewczyny nie mogą sobie pozwolić. Czasem jest to telefon komórkowy, a czasem tylko opaska do włosów. Jedna z bohaterek filmu, Alicja, dziewczyna pochodząca – podobnie jak Tomek ze „Świnek” – z normalnej rodziny, pod wpływem przyjaciółki powoli wciąga się w ten proceder. I tu dochodzi do tragedii.

Zarówno „Świnki” i „Galerianki” nie są filmami oryginalnymi, w jakiś sposób chcą zapewne zwrócić na siebie uwagę egzotyką. Oba stawiają podobną, banalną być może, ale aktualną diagnozę. Korzenie zła tkwią w braku właściwych relacji rodzinnych. Rodziny, zarówno Tomka z filmu Glińskiego, jak i Alicji, nie są rodzinami patologicznymi. Ale nie dają one tego, czego najbardziej potrzeba nastolatkom w tym wieku. Nie dają im ciepła, zrozumienia i oparcia, zaharowani rodzice nie są dla nich autorytetem. Namiastkę tego znajdują na ulicy, w grupie rówieśników. Rozziew między tym, co oferuje im zza szyb współczesna świątynia konsumpcji w postaci handlowej galerii a możliwością zaspokojenia tych pragnień prowadzi wobec zaburzonej skali wartości do patologii. Gliński, w przeciwieństwie do reżyserki „Galerianek”, zauważa, że jego film pokazuje tylko niewielki wycinek prawdy o młodych ludziach. Dowodem są sceny rozgrywające się na Lednicy, gdzie trafia Tomek jeszcze przed swoim upadkiem. Szkoda, że twórców polskiego kina interesuje najczęściej droga w ciemność, a nie powstanie z upadku. Jakby nie chcieli przyznać, że to możliwe.

Magiczny Maleszka
Chociaż kino familijne i dla dzieci jest na świecie potężną gałęzią produkcji filmowej, u nas stanowi ono margines. Telewizja nieustannie emituje cieszące się powodzeniem seriale zrealizowane jeszcze w czasach PRL-u, natomiast w kinach królują zagraniczne animacje. Honor polskiego kina w tej dziedzinie ratuje jedynie Andrzej Maleszka, laureat Emmy. W konkursie znalazło się „Magiczne drzewo”, które ma szansę stać się przebojem. Chociaż Maleszka opowiada w nim także o sprawach poważnych, m.in. o tym jak pogoń za sukcesem sprawia, że rodzice zapominają o swoich dzieciach, zrealizował film atrakcyjny, bez nachalnego dydaktyzmu, który z zainteresowaniem obejrzą także dorośli. Maleszka potrafi znaleźć magię w codzienności, łącząc różne filmowe gatunki: film przygodowy, fantasy i komedię. Szkoda, że tylko on sam pozostał na placu boju. W tym roku Festiwal Polskich Filmów Fabularnych po raz ostatni odbył się we wrześniu. Organizatorzy przenieśli go na maj. Czy zmieni również swoją formułę? Zobaczymy za niecały rok.