Tym razem w znakomitej serii „Powieści z krzyżykiem” otrzymujemy najbardziej znane dzieło Gilberta K. Chestertona – cykl nowel o księdzu Brownie. To klasyka literatury detektywistycznej. Niepozorny kapłan często bywa wymieniany obok takich postaci jak Sherlock Holmes czy Hercules Poirot. Jednak dla Chestertona zagadka kryminalna to nie tylko pytanie, kto i w jaki sposób popełnił zbrodnię.

Autora Przygód księdza Browna interesują przede wszystkim motywy przestępstwa, czyli to, co dzieje się w ludzkiej duszy. Z każdej opowieści stara się on wydobyć pouczenie. Nie jest to na szczęście nachalne moralizatorstwo – ocala przed nim dyskretny humor. Widać, że pisarz darzy sympatią stworzone przez siebie postacie, nawet jeśli popełniają one złe czyny.

Sympatią obdarzony jest też główny bohater – katolicki kapłan, z pozoru roztrzepany (trochę jak porucznik Columbo), a jednak posiadający niezwykłą intuicję i umiejętność dedukcji. Pierwowzorem tej postaci był ksiądz John O’Connor – ten sam, który odegrał wielką rolę w nawróceniu Chestertona. W czasach kiedy angielskie elity przedstawiały religię katolicką jako irracjonalną, pisarz uczynił księdza Browna mistrzem analitycznego rozumowania. Warto dodać, że prawie połowa opowiadań powstała jeszcze przed przejściem Chestertona na katolicyzm.

Co ksiądz może wiedzieć o zbrodni? Ano całkiem sporo, choćby dlatego, że w konfesjonale zyskuje niedostępną dla innych wiedzę o ludzkiej naturze. W literaturze i filmie XX wieku pojawiło się więcej detektywów w sutannie. Warto jednak pamiętać, że na początku był ksiądz Brown.