Kto z nas, gdy był dzieckiem, nie czekał w wigilijny wieczór, żeby zwierzęta przemówiły ludzkim głosem? A gdy nie przemawiały, kto nie był zawiedziony? Mogliśmy wtedy nabrać przekonania, że w rzeczywistości tylko my wykształciliśmy zdolność rozmawiania ze sobą. A jednak tak nie jest. Różne gatunki zwierząt rozmawiają ze sobą, tyle tylko, że we własnym języku.

Przez wieki panowało przekonanie, że jako najinteligentniejsze ze stworzeń wykształciliśmy pewne zdolności, które są całkowicie poza zasięgiem innych gatunków. Obserwacje i badania prowadzone w ostatnich dziesięcioleciach każą jednak włożyć przynajmniej część tych przekonań między bajki. Okazuje się bowiem, że wiele gatunków zwierząt ma silnie rozbudowaną inteligencję, która pozwoliła im na wypracowanie umiejętności całkiem podobnych do tych rezerwowanych przez lata dla człowieka.

Najlepszy przyjaciel człowieka

Czasopismo „Scientific Reports” informuje, że naukowcy z Uniwersytetu Helsińskiego przeprowadzili w ostatnim czasie badanie porównawcze różnych ras psów. Dzięki zastosowanym testom, tzw. SmartDog, określili, która z ras jest najinteligentniejsza. Oczywiście aby wykluczyć indywidualne możliwości poszczególnych jednostek, testom poddano wiele osobników z poszczególnych ras. W badaniu wzięło udział ponad tysiąc czworonogów. Maksymalnie każda z ras mogła zdobyć 39 punktów. Niekwestionowanym zwycięzcą został owczarek belgijski malinois, który osiągnął wynik 35-punktowy. Drugi w kolejności, sympatyczny pasterski pies border collie, stracił do lidera 9 punktów.

Jakie umiejętności badano w eksperymencie? Między innymi zdolność psów do rozwiązywania sytuacji problemowych, umiejętność kontrolowania impulsów, odczytywanie ludzkich gestów, orientację w przestrzeni, pamięć czy logiczne rozumowanie. Okazało się, że poszczególne rasy mają swoje mocne i słabe strony. I tak na przykład labrador retriewer świetnie odczytuje ludzkie gesty, ale gorzej radzi sobie z problemami przestrzennymi. Za to zwycięzca rankingu, owczarek belgijski malinois, w prawie każdej kategorii osiągał wysokie wyniki, poza jedną – tzw. próbą cylindra, gdy musiał wyciągnąć smakołyki z przezroczystej tuby, obchodząc ją z boku, a nie doskakując najkrótszą drogą. Cóż, malinois jest rasą wykorzystywaną często w służbach mundurowych. Tam potrzebna jest szybka i zdecydowana reakcja.

Eksperyment przeprowadzony przez fińskich naukowców pokazuje, że poszczególne rasy psów mają bardzo konkretne zdolności. Ale to jeszcze nic w porównaniu z tym, co potrafią delfiny!

Rozmówki delfinów

To właśnie te morskie ssaki uchodzą za najinteligentniejszy po człowieku gatunek zamieszkujący naszą planetę. Choć biorąc pod uwagę ilość plastikowych śmieci, jakie udało się nam wpuścić do oceanu, możemy przypuszczać, że delfiny nie mają o nas równie dobrego zdania.

Delfin butlonosy ma mocno rozwinięty mózg. Jego kora mózgowa jest silniej pofałdowana niż ludzka, a w niektórych obszarach, na przykład tych odpowiadających za złożone emocje i samoświadomość, mózg delfina jest bardziej rozbudowany niż nasz. Choć mamy za sobą dopiero kilkadziesiąt lat intensywnych badań tego gatunku, już teraz wiemy o nim naprawdę sporo. Delfiny tworzą rozbudowane życie społeczne, porozumiewają się między sobą za pomocą własnego języka, umieją korzystać z prostych narzędzi i uczyć się nawzajem od swoich matek lub rówieśników.

Opublikowane w „Current Biology” badania wskazują, że delfiny butlonose potrafią m.in. łapać ryby w puste muszle po morskich ślimakach. Innym przykładem wykorzystywania narzędzi jest tzw. gąbkowanie, czyli wykorzystywanie morskich gąbek do zabezpieczania swojego pyska w czasie polowania. Dzięki temu delfiny mogą żerować w pobliżu dna morskiego i rozbijać skorupiaki o skały bez ryzyka uszkodzenia nosa. Oba te zachowania są powtarzalne i przekazywane innym osobnikom. O ile gąbkowania delfiny uczą się od swoich matek, o tyle wykorzystywania muszli do łapania ryb – od rówieśników.

Z całą pewnością delfiny wykształciły też swój język. Komunikują się ze sobą zarówno niewerbalnie (za pomocą gestów), jak i werbalnie, za pomocą gwizdów. Co więcej, sposób ich komunikacji ma cechy spójnego języka. Jak dotąd udało się wyodrębnić około 1000 różnych, powtarzalnych gwizdów i pisków, a w jednym z australijskich ośrodków nagrano nawet dialog dwóch delfinów: komunikaty były wymieniane naprzemiennie, wyraźnie zauważalna była rola nadawcy i słuchacza. Jak dotąd udało się odkryć znaczenie pojedynczych delfinich pisków. Ciekawe, ile ludzkich słów rozszyfrowały już delfiny?

Pszczoła matematyk

Nie tylko delfiny są rozgadane. Swój wyjątkowy sposób rozmowy wykształciły także pszczoły. Zresztą sposobów komunikacji te niezwykłe owady mają kilka. O ile język delfinów jest podobny do języków ludzkich – poszczególne słowa są wyrażane za pomocą dźwięków – o tyle pszczoły rozmawiają nieco inaczej. Komunikują się m.in. za pomocą ruchu skrzydeł. Poruszając skrzydełkami w określony, sekwencyjny sposób, wytwarzają w ulu drgania wychwytywane przez aparat słuchu innych pszczół. Badania nad tym sposobem pszczelej komunikacji prowadzą naukowcy z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.

Pszczoły potrafią też ostrzegać się wzajemnie przed niebezpieczeństwem za pomocą tzw. pszczelego tańca – kiedy pszczoła leci, znaczenie ma kąt i kierunek ruchu. Niesie to ze sobą informację m.in. o zagrożeniach, ale również o tym, jak daleko i w jakim kierunku można znaleźć pokarm.

To jednak nie wszystko! Te owady potrafią nawet liczyć. Do takich wniosków badacze doszli po przeprowadzeniu kilku badań, w tym eksperymentu opartego na obserwacji zachowań oraz symulacji komputerowej pszczelego mózgu. Pszczoły potrafią policzyć do około 4–5 przedmiotów.

Emocjonalne ośmiornice

Głębię zwierzęcych uczuć możemy poznać w głębinach oceanu. Bardzo emocjonalne są nie tylko delfiny, ale również na przykład ośmiornice. Te niespecjalnie urodziwe głowonogi to jedne z najinteligentniejszych stworzeń, jakie znamy!

Ośmiornica ma około pół miliarda neuronów. Wiele z nich jest zlokalizowanych w mackach, dzięki czemu te części ciała ściśle współpracują z mózgiem. Dzięki nim ośmiornica czuje, wącha, poznaje świat i zbiera dane, a następnie analizuje sytuacje i podejmuje decyzje. Ośmiornice doskonale radzą sobie z rozwiązywaniem problemów takich jak dostanie się do zamkniętego zbiornika w celu zdobycia pokarmu (choćby odkręcanie słoika), otwieranie zamkniętych skrzynek czy gaszenie światła. Nie tylko selekcjonują i gromadzą przydatne przedmioty, ale również potrafią się do określonych z nich przywiązywać – podobnie jak ludzie mają swoje ulubione gadżety.

Komunikują się za pomocą systemu podobnego do alfabetu Morse’a, odróżniają kształty, uczą się. Co więcej, rozpoznają kształty i okazują emocje. Potrafią okazywać sympatię, ale i być złośliwe. Gdy zwierzę chce wyrazić swoją niechęć, robi to, np. plując wodą.

Zwierzęca inteligencja

Różne przykłady inteligencji i samoświadomości widzimy też u innych gatunków zwierząt. Prócz bardzo bliskich nam genetycznie małp człekokształtnych wyróżnić możemy m.in. świnie, które mają swoje humory i temperamenty oraz sposoby na rozrywkę, czy ptaki z rodziny krukowatych. Znamy dziś co najmniej kilka gatunków zwierząt, które wykształciły powtarzalne rytuały pogrzebowe! Takie zachowania wykazują m.in. słonie, ale także pewne gatunki ptaków, które okrywają ciała zmarłych pobratymców trawą lub liśćmi.

Te obserwacje jeszcze kilkadziesiąt lat temu wydawałyby się nam niemal nie do pomyślenia. Świat zwierząt jest jednak znacznie bardziej rozwinięty i skomplikowany, niż może się nam wydawać na pierwszy rzut oka. Wielu zachowań i mechanizmów nie zauważamy, bo dziś nie mamy do nich klucza interpretacyjnego. Aby je zrozumieć, nie wystarczy technologia w postaci rezonansu mózgu czy specjalistycznych kamer pozwalających rejestrować życie zwierząt. W pewnym sensie każdy z gatunków mówi w innym języku. Dopiero znalezienie klucza pozwala na odkrywanie kolejnych zdumiewających faktów i na zachwyt nad tym, jak misternie i kunsztownie stworzony został świat.

Fakt, że jesteśmy dopiero na początku drogi tych odkryć, może przyprawiać o dreszcz emocji.•