Po wolność i chleb

GN 02/2007

publikacja 10.01.2007 18:28

Od wieków Polacy ruszali na emigrację, aby na obczyźnie przygotowywać się do walki o wolność albo szukać lepszego życia. Można wyróżnić kilka specyficznych okresów w dziejach polskiego uchodźstwa politycznego i emigracji zarobkowej.

Wielka emigracja
Pierwsza fala emigracji politycznej była spowodowana utratą przez Polskę niepodległości w końcu wieku XVIII. Największymi skupiskami polskiej emigracji były w tym okresie Paryż i Rzym. Niektórzy polscy patrioci, wśród nich Kazimierz Pułaski i Tadeusz Kościuszko, wyjechali do Ameryki, żeby pomóc w walce o jej niepodległość. Zjawisko to przyjęło postać ruchu masowego po upadku powstania listopadowego w 1831 r.

Ta fala emigracji politycznej otrzymała nazwę Wielkiej Emigracji. Odegrała dużą rolę w historii Polski XIX w. Należała do największych ruchów migracyjnych w Europie tamtego czasu. Znaczące ośrodki emigracyjne znajdowały się, poza Francją, również w Belgii i Anglii. Na emigracji tworzyło wówczas grono znakomitych pisarzy i artystów, m.in. Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian K. Norwid. Tradycję Wielkiej Emigracji podjęła tzw. młoda emigracja, która pojawiła się na Zachodzie, głównie we Francji i Belgii, po upadku powstania styczniowego w 1863 r.

Emigracja zarobkowa
Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęła się emigracja zarobkowa. Według danych oficjalnych, przez Wyspę Ellis, główne centrum przyjmowania imigrantów w USA w latach 1899–1931, przeszło ponad 1,5 miliona Polaków. W tym czasie ludność zaboru pruskiego, głównie z Górnego Śląska oraz Wielkopolski, wyjeżdżała do Westfalii, gdzie pracę znaleźć można było w kopalniach. Innym ważnym ośrodkiem emigracji zarobkowej była Francja. Tam po 1918 r. przeniosła się także część uchodźców z Westfalii. W latach 30. XX wieku we Francji mieszkało ponad 500 tys. obywateli polskich, głównie w rejonie Nord-Pas-de-Calais.

Emigracja powojenna
Po klęsce wrześniowej w Paryżu powstał Rząd RP na uchodźstwie, który przystąpił do tworzenia jednostek, które dały początek Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie, walczącym na różnych frontach II wojny światowej do maja 1945 r. Po wojnie, gdy okazało się, że Polska nie odzyskała niepodległości, ponad połowa spośród 250 tys. polskich żołnierzy nie wróciła do ojczyzny. Rozproszyli się po całym świecie. Najsilniejsze ośrodki polskiej emigracji powstały wówczas w Wielkiej Brytanii oraz USA. Utworzyli oni szereg organizacji politycznych i kulturalnych, m.in. paryską „Kulturę”, prowadzoną przez Jerzego Giedroycia, a także ośrodki naukowe, m.in. Instytut Sikorskiego w Londynie. Ośrodkiem koordynującym życie polityczne emigracji był Rząd RP na uchodźstwie, zwany także rządem londyńskim. W tym środowisku działali między innymi: Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz czy kompozytor Andrzej Panufnik.

Nowa emigracja
Jej początek ma związek z wydarzeniami z początku lat 80. Jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego liczni Polacy, ok. 160 tys., wyjechali na Zachód i tam zostali. To oni w 1982 r. zapełnili obozy przejściowe w Traiskirchen w Austrii, Friedland w RFN czy Latina we Włoszech. Stamtąd rozjechali się po świecie. Do nich dołączyli działacze opozycji, po 13 grudnia 1981 r. w różny sposób zmuszani do opuszczenia kraju. Natomiast w latach 80. ruszyła kolejna fala emigracji zarobkowej. Pod koniec istnienia PRL przebywało za granicą blisko 1,2 mln osób. Większość z nich pozostała na emigracji na stałe.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.