Organy wewnętrzne

Zdjęcia: Józef Wolny

|

GN 47/2005

publikacja 21.11.2005 11:30

Zapraszamy w podróż do wnętrza organów w katowickiej katedrze.

Piszczałki Piszczałki

Piszczałki
Dźwięk w organach powstaje w piszczałkach. W średniej wielkości organach jest ich około 3 tysięcy. Największe mają kilka metrów wysokości, najmniejsze kilka centymetrów. Zbudowane są z metalu lub z drewna. Ze względu na sposób powstawania dźwięku piszczałki dzielą się na dwa podstawowe typy: wargowe i językowe. Wargowe, których jest więcej, działają na zasadzie wzbudzania drgań znajdującego się w nich słupa powietrza. Niektóre są zakryte od góry, inne otwarte. W piszczałkach językowych dźwięk powstaje przez drgania metalowego języczka. Kształt piszczałki decyduje o jej brzmieniu.

System powietrzny
Aby piszczałki wydawały dźwięk, trzeba wtłoczyć w nie powietrze. To zadanie systemu powietrznego, który składa się z dmuchawy, miecha, kanałów powietrznych i wiatrownicy. Dmuchawa elektryczna pompuje powietrze do miecha, który magazynuje je pod stałym ciśnieniem. Dawniej miechy były napełniane mechanicznie przez tzw. kalikanta, który pompował powietrze siłą mięśni swoich rąk lub nóg. Z miecha powietrze idzie do wiatrownicy, czyli drewnianej skrzyni, na której osadzone są piszczałki. Podzielona jest ona na kanały rozdzielające sprężone powietrze do poszczególnych piszczałek.

Stół gry
Organista zasiada za stołem gry. Składa się on z kilku klawiatur ręcznych (manuałów) i nożnej (pedału). Ponadto organista obsługuje włączniki rejestrów, które uruchamiają poszczególne głosy.

Rejestry
Rejestr, czyli głos organowy, to komplet piszczałek o jednakowej konstrukcji i brzmieniu.
Piszczałek w głosie jest tyle, ile jest klawiszy na klawiaturze (od 50 do 60). W średniej wielkości organach jest ich około 40, w dużych ponad 100. Największe organy świata w Atlantic City mają około 700 głosów. Każdy głos ma swoją tradycyjną nazwę. Podstawowy głos to tzw. pryncypał.

Traktura organowa
Jest to mechanizm przenoszący ruch klawiszy do piszczałki. Naciśnięcie klawisza otwiera i zamyka wlot powietrza do określonej piszczałki. Rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje traktur: mechaniczne, pneumatyczne i elektromagnetyczne. Na zdjęciu widać trakturę mechaniczną. Ruch klawisza jest przekazywany do piszczałki przy pomocy drewnianych listewek i dźwigni. Traktura pneumatyczna czyni to przy pomocy ciśnienia powietrza – drewniane listewki zostają w tym przypadku zastąpione przez rurki z powietrzem. Traktura elektryczna wykorzystuje impuls elektryczny. Obecnie wraca się do najstarszej formy, czyli traktury mechanicznej, ponieważ pozwala ona organiście regulować dźwięk siłą nacisku palca na klawisz.

Włączniki rejestrów
Organista uruchamia poszczególne głosy, wyciągając uchwyty, na których wygrawerowane są nazwy głosów. Dyspozycją organów nazywa się rodzaje głosów przypisanych dla poszczególnych klawiatur. „Vox coelestis”, czyli dosłownie „głos niebiański” – to oryginalna nazwa jednego z głosów.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.