Lepiej wcześniej zająć się młodymi, niż potem mieć wyrzuty sumienia, że nie zdążyliśmy im pomóc – mówi pomysłodawca PaT-u, inspektor Grzegorz Jach z Komendy Głównej Policji. PaT to skrót od nazwy unikatowego w skali europejskiej programu „Profilaktyka a Teatr”, który dzięki inicjatywie Zespołu Promocji Bezpieczeństwa Publicznego Gabinetu Komendanta Głównego Policji ruszył w marcu 2006 i jest skierowany do uczniów szkół ponadpodstawowych. Do tej pory wzięło w nim udział prawie 100 tysięcy młodych ludzi z 9 województw i 68 miast oraz powiatów. – Lepiej coś zrobić dla sztuki, niż wybierać się z kolegami na piwo – mówi Dominik z II klasy LO w Brwinowie. Dzięki programowi na Mazowszu i w woj. warmińsko-mazurskim spadła ilość przestępstw. A w Gostyninie dwóch 15-latków ze starszym o dwa lata kolegą zatrzymało i doprowadziło na komendę 27-latka bijącego pod kościołem starszą kobietę. Chciał dostać od niej pieniądze, a w torebce miała tylko różaniec. – Ci chłop-cy byli na organizowanym przez nas „Przystanku PaT” i coś w nich zostało – mówi inspektor Grzegorz Jach. Taka akcja nazywa się zatrzymaniem obywatelskim. – W ten sposób tworzy się społeczeństwo obywatelskie – podkreśla.

Burzenie murów
Podczas spektaklu „Mur”, przygotowanego przez grupę teatralną „Dzieci LO” z Żuromina, dziewczyny z kartonowych pudeł budują mur między publicznością a siedzącym na scenie narkomanem, który ukrył głowę w kapturze dresu. To dla ilustracji słów, że „narkotyki to samotność w tłumie”. Ale już za chwilę niszczą go i wyprowadzają chłopaka, śpiewając: „Musisz odnaleźć nadzieję”, „Nic, naprawdę nic nie pomoże, jeśli ty nie pomożesz dziś miłości”. Przed realizacją tego edukacyjno-profilaktycznego spektaklu w ich szkole przeprowadzono ankietę dotyczącą rozpoznania zagrożenia narkomanią. Po premierze odbyła się dyskusja na temat problemu uzależnień. Tak zwykle wygląda schemat realizacji teatralnych w szkołach. Często na takie podsumowujące prezentacje przychodzą też rodzice zrzeszeni w grupie PaT-R. Najbardziej pobudza ich do dyskusji przygotowywany przez wiele grup teatralnych spektakl „Dzwonek”, pióra Grażyny Małkowskiej – pedagoga szkolnego z Warszawy. Przedstawia życie przeciętnej rodziny, w której rodzice, uwikłani w różne problemy, nie mogą porozumieć się ze sobą ani z dorastającym synem – gimnazjalistą. Chłopak nie otrzymuje pomocy w domu, ale oferują mu ją dilerzy narkotyków.

„Może nie przynoszę zysków, ale potrzebuję twojego czasu” – taki wymowny tytuł nosi artykuł napisany przez redaktorkę z grupy dziennikarskiej Zespołu Szkół im. M. Curie-Skłodowskiej w Gostynina. Bo właśnie o czas i uwagę, którą dorośli winni poświęcać młodym tu chodzi. Gdyby mieli go więcej dla dzieci, mogliby zdecydowanie i szybko reagować na ich problemy. Karolina, Monika, Ania i Magda z LO w Gostyninie działają w PaT już dwa lata. Piszą do gostyńskich i płockich gazet artykuły o uzależnieniach i zapobieganiu im. – Nauczyłyśmy się jak rozmawiać o wartościach – opowiadają. – Teraz też nikt w Gostyninie nie mówi źle o policji. Wiemy, że chce nam pomóc.

Policyjna Akademia
– Nasze działania można nazwać Policyjną Akademią Teatralną – śmieje się inspektor Jach. – To przełom w sposobie myślenia policji i o policji – uważa współpartner projektu Paweł Jaskanis – dyrektor Muzeum w Wilanowie, działający w Stowarzyszeniu „Akademia Wilanowska”, które jest współorganizatorem programu. – Dorośli oddali inicjatywę w ręce młodzieży, która jednoczy się wokół realizacji projektów z różnych dziedzin sztuki. W ten sposób złamana została bariera między starszymi i młodszymi. Wszyscy zaczynają mówić jednym językiem, kiedy chodzi o wspólne sprawy.

Zajmując się profilaktyką poza przy-musem edukacyjnym, tworzą więzi – koleżeńskie wspólnoty odpowiedzialne za swoje środowisko. Bo przy okazji przygotowania spektaklu, filmu czy audycji młodzi pogłębiają wiedzę z zakresu profilaktyki uzależnień, ale też uczą się, jak rozpoznawać zagrożenie u swoich rówieśników i jak mu zapobiec. Jak mówią organizatorzy – wartością tej inicjatywy są ludzie, którzy chcą pomagać innym. – To ważne, bo o problemach młodzieży opowiada sama młodzież i sama stara się im zapobiec – podkreśla Jacek Zalewski, dyrektor departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W ramach szkoleń i rozwijania umiejętności młodych, co roku w innym miejscu kraju odbywają się pięciodniowe spotkania „Przystanek PaT”, których hasło brzmi: „Jesteś potrzebny. Bądź wolny od uzależnień. Staraj się pomagać innym!”. Młodzież uczestniczy na tych spotkaniach w warsztatach artystycznych. Przyjeżdżają też gwiazdy mediów, takie jak Magdalena Różczka, Mateusz Damięcki, Mikołaj Grabowski. Na Przystanku odbywają się też profesjonalne szkolenia instruktorów teatralnych i policyjnych specjalistów ds. prewencji kryminalnej. W 2006 roku do Miłomłyna k. Ostródy na I Przystanek przyjechało 100 uczestników. W 2009 w Miętnem koło Garwolina w zajęciach uczestniczyło już 1500 osób. W tym roku gospodarzem Przystanku będzie stolica, a finał odbędzie się w Święto Policji – 24 lipca.

Nieobojętni
Już w 2007 r. program PaT został wpisany do Banku Dobrych Praktyk rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej”. – Bo to profilaktyka przez zaangażowanie, odpowiedzialność za innych, walka z własnym lenistwem – wylicza uczestnicząca w programie Justyna z Gostynina. W jej mieście, przy współudziale policji, powiatu, urzędu gminy, czterech szkół podstawowych, dwóch gimnazjów i jej I LO, zaczęto realizować program SiO czyli „Świadomość i Odpowiedzialność”.

Młodzieżowe patrole odwiedzały punkty sprzedaży alkoholu, rozdając ulotki z napisami „Zachowaj trzeźwy umysł”. Podobne akcje są inicjowane w innych, objętych programem miastach. Od grudnia w Ostrołęce ruszyła kampania społeczna „Sami Młodzi Sobie” (SMS), w ramach której liderzy PaT-u realizują szereg spektakli, filmów profilaktycznych i redagują stronę internetową. Policja nie tylko inspiruje uczniów, ale i sama włącza się w realizację programu resocjalizacyjnego. Przykładem tego jest Komenda Miejska Policji w Elblągu, której pracownicy zrealizowali film: „Życie jest jedno – to nie gra”.

Uroczyste podsumowanie
4 lat działalności PaT-u odbywa się na trwającej do 22 lutego wystawie zorganizowanej w Oranżerii Muzeum Pałacu w Wilanowie. Warto się tam wybrać, bo towarzyszą jej teatralne prezentacje młodzieży z całego kraju. A po tych młodych widać, że to, co robią, nie jest im obojętne. Strona programu PaT:www.pat.policja.gov.pl