Przykry efekt Jordanowa

Agata Puścikowska

|

GN 25/2022

publikacja 23.06.2022 00:00

Doniesienia o ośrodku w Jordanowie wstrząsają. Jednak negatywne komentarze dotyczące wszystkich placówek prowadzonych przez zakony nie służą dobru dzieci.

DPS w Jordanowie. DPS w Jordanowie.
Marcin Szkodziński /Forum

Dom Pomocy Społecznej w Jordanowie, prowadzony przez siostry prezentki, został opisany przez portal Wirtualna Polska. Materiał przeraża. Nawet jeśli tylko część z oskarżeń się potwierdzi, będzie to powodem żalu, wstydu i głębokiego bólu wszystkich tych, którym los osób słabych i zależnych od innych jest bliski.

Niedługo po ukazaniu się artykułu przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Prezentek s. Anna Telus wydała oświadczenie, w którym czytamy m.in.: „Zależy mi na jak najszybszym, rzetelnym i pełnym wyjaśnieniu tej sprawy, deklaruję gotowość współpracy z państwowym wymiarem sprawiedliwości i innymi kompetentnymi instytucjami, aby ustalić fakty i dojść do prawdy”. Rada Generalna Zgromadzenia Sióstr Prezentek podjęła też decyzję o odstąpieniu od prowadzenia DPS-u w Jordanowie. Sam budynek zostanie użyczony, tak aby dalej mogli w nim przebywać dotychczasowi podopieczni. Prokuratura Rejonowa w Suchej Beskidzkiej prowadzi śledztwo w sprawie znęcania się pracowników nad podopiecznymi. Dwie zakonnice z ośrodka usłyszały zarzuty: jedna znęcania się, druga utrudniania śledztwa.

Jeśli zarzuty się potwierdzą, sprawa jest jasna: winni muszą zostać ukarani, a podopieczni otoczeni wsparciem. Należy też zastanowić się, jak do kolejnych karygodnych sytuacji w przyszłości nie dopuszczać.

Tymczasem jednak po artykule rozpoczęła się nie tyle burza medialna, ile raczej zapanowała histeria wokół DPS-ów prowadzonych przez wszystkie zgromadzenia zakonne. Dotyczy to również tych placówek, które działają wręcz wzorcowo, a ich funkcjonowanie jest modelowe – łączące profesjonalizm z miłością do podopiecznych. Środowiska antykościelne atakują w ciemno. Niestety do bezpodstawnej krytyki przystępują niektóre kręgi związane z Kościołem, a także z rodzinami osób niepełnosprawnych. Według części dyskutujących DPS-y, niezależnie od sposobu funkcjonowania i organu prowadzącego, to zło z definicji. Należałoby je więc – i to jak najszybciej – zamknąć. Czy to naprawdę lek na całe systemowe zło? I czy pomoże to dzieciom?

Ciężko tak pracować...

Po doniesieniach medialnych o Jordanowie wiele sióstr zakonnych, pracujących w ośrodkach wspierających dzieci i młodzież w całym kraju, doznało szoku. Najpierw – z powodu opisywanego materiału. Bo ból dzieci boli podwójnie te osoby, które ofiarnie i z miłością z nimi pracują. Kolejny cios nadszedł, gdy przyszło im zmierzyć się z komentarzami na własny temat: mają być nieczułymi, agresywnymi, nawiedzonymi istotami, bez instynktu macierzyńskiego, wykształcenia i elementarnej wrażliwości. Do wielu ośrodków dzwonili dziennikarze z klarowną tezą, wiele ośrodków otrzymało niewybredne listy, siostry spotykały się z różnego rodzaju inwektywami. W efekcie trudno się dziwić, że siostry postanowiły milczeć w mediach. Są po prostu zmęczone i zaskoczone „efektem Jordanowa”.

Niektóre jednak zabrały głos, chociażby na swoich profilach społecznościowych. Oto wpis s. Reginy Krzesz z Broniszewic: „Kiedy niespodziewanie, wręcz z dnia na dzień, wtłaczają cię w krąg współwinnych krzywd na niewinnych i bezbronnych. Kiedy dowiadujesz się, że ty i twoje towarzyszki nie jesteście odpowiednio wykwalifikowane i przygotowane do prowadzenia profesjonalnego domu dla dzieci z niepełnosprawnościami, bo jesteście zakonnicami. Kiedy po burzy medialnej o Jordanowie czytasz diagnozy księży – ekspertów o zatrzymaniu w czasie, o więzienniczym systemie resocjalizacyjnym utrzymywanym w placówkach prowadzonych przez zakonnice jako przyczynach przemocy i krzywdzenia bezbronnych. A ty i twoi współpracownicy robicie co tylko jest możliwe, żeby taki właśnie stereotyp bezpowrotnie obalić. Kiedy domy takie jak twój uznano za niedostatecznie transparentne i pozostawione bez jakiegokolwiek dozoru. (...) Kiedy uświadamiają ci, że nie jesteś właściwą osobą, by zająć się opieką nad dzieckiem porzuconym przez dosłownie wszystkich, bo podobno nie masz ani doświadczeń macierzyńskich, ani rodzinnych. Bo jesteś zakonnicą”.

Na oślep

Niewątpliwie deinstytucjonalizacja ośrodków opiekujących się osobami niepełnosprawnymi jest koniecznością i przyszłością. Jednak działania medialno-rewolucyjne w niczym tu nie pomagają. Wiele z postulowanych rozwiązań najczęściej jest zresztą już wprowadzanych w zakonnych instytucjach. To siostry zakonne mają w swych ośrodkach systemy „rodzinkowe”, to siostry tworzą przy ośrodkach dla dzieci bezpieczne miejsca, w których podopieczni mogą mieszkać, gdy osiągną pełnoletniość. Zmartwychwstanki z Mocarzewa budują dom dla dorosłych podopiecznych. Benedyktynki misjonarki z Ełku wybudowały natomiast Farmę św. Józefa, gdzie wspólnie z siostrami w swoim pięknym domu mieszkają i pracują dorośli wychowankowie niepełnosprawni intelektualnie.

– Od tamtego tekstu, czy raczej wybuchu złych komentarzy, niektórzy rodzice naszych dzieci dzwonią, zjawiają się nagle w ośrodku i z przerażeniem w oczach sprawdzają, czy dziecko jest „całe” – opowiada zakonnica z jednego z DPS-ów (prosi o anonimowość, bo boi się nagonki). – Musimy więc rodziców uspokajać i trochę tłumaczyć, że... nie jesteśmy wielbłądami. I że nadal ich dzieci są kochane i otoczone opieką.

Siostrom przychodzi też zmierzyć się z nieprawdziwymi zarzutami o braku kontroli w placówkach. Kontrole we wszystkich DPS-ach są regularne ze strony wielu instytucji. W większości ośrodków jest także monitoring wewnętrzny. Oczywiście, ważne, by nadzór był rzetelny. Ostatecznie DPS w Jordanowie też był kontrolowany.

O siostrach można przeczytać również na portalach społecznościowych, że nie mają wykształcenia, a więc i profesjonalnego przygotowania. Jaka jest prawda? Przykład pierwszy z brzegu z DPS-u w Ełku: na siedem pracujących sióstr zakonnych wszystkie mają wykształcenie wyższe, w tym dwie są psychologami, jedna ma doktorat, jest wśród nich pracownik socjalny, pedagog specjalny i magister pielęgniarstwa. I to raczej standard, a nie wyjątek.

Podobno też „wszędzie nadużywa się przymusu bezpośredniego”, czyli czasowej konieczności przytrzymania pacjenta w celu uspokojenia lub podania leków. – U nas to po prostu nierealne – mówi zakonnica z ośrodka w Wielkopolsce. – Aby w ogóle zastosować przymus bezpośredni, wszystkie działania muszą być protokołowane (w Jordanowie najprawdopodobniej nie były – przyp. A.P.). Decyzję podejmuje pielęgniarka lub lekarz, a na dokumencie podpisuje się też lekarz wojewódzki ze specjalnością psychiatrii. Unieruchomienie czasowe jest ostatecznością, gdy wszystkie inne działania nie są skuteczne. Obecnie stosowane jest bardzo rzadko. W moim ośrodku miało to miejsce półtora roku temu. Na co dzień nie ma takiej potrzeby, bo istnieje cała gama dobrych leków, plus stosowana jest właściwa opieka.

Siostra dodaje, że nawet dzieci, które mają tendencje do samookaleczeń, obecnie zazwyczaj nie potrzebują siłowych rozwiązań. Dostępne są na przykład specjalne kołderki, które uniemożliwiają dziecku destrukcyjne działania. Nie stosuje się też „łóżek – klatek”, które widać na zdjęciach z Jordanowa, bo nawet bardzo cierpiące, agresywne dzieci można zabezpieczyć w inny, godny sposób.

Spokój koniecznie potrzebny

Na „efekt Jordanowa” nie zgadza się także wiele rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci. Ludmiła Puzanowska z Wrocławia jest poruszona uogólnianiem i przenoszeniem negatywnej oceny na inne DPS-y prowadzone przez siostry zakonne. Według niej większość z nich działa wzorcowo. Sama jest mamą zastępczą Beatki. Wraz z mężem przyjęła dziewczynkę ze szpitala, gdy ta miała półtora roku. Dziecko miało chore serce, a jak się potem okazało, również inne trudności rozwojowe. Obecnie Beata ma już ponad dwadzieścia lat. – Beatka wychowywała się z naszymi dziećmi, dla których była i nadal jest siostrą. My też traktujemy ją jak nasze dziecko, choć nie mieszka już z nami – mówi pani Ludmiła.

Otrzymała wszystko, co mogliśmy jej dać: opiekę, rehabilitację, wsparcie. W pewnym jednak momencie, gdy zaczęła dorastać, jej niepełnosprawność i związane z nią trudności sprawiły, że nie potrafiliśmy zapewnić jej warunków, w których bezpiecznie mogłaby kontynuować naukę i spędzać wolny czas. Powierzyliśmy córkę Siostrom Franciszkankom Misjonarkom Maryi z Kietrza, gdzie znalazła dom i miłość – opowiada. – Córka jest bezpieczna, szczęśliwa, radosna. Nie potrzebuje leków wyciszających. A siostry dbają o jej zdrowie wszechstronnie, bardzo profesjonalnie. Mamy z Beatką regularny kontakt i jesteśmy przekonani, że ani my, ani nikt inny nie zapewniłby jej takiej opieki. Myślę, że takich historii jest dużo, dużo więcej...

Owszem. Są i bardziej dramatyczne – jak choćby taka, gdy mama trójki dzieci, pani Zofia, wpadła w depresję, obwiniając się o stan syna i jego zachowania względem młodszego rodzeństwa. I gdy dopiero po tym, jak przyłapała 13-latka (niepełnosprawność sprzężona i zaburzenia osobowości), jak gonił siostrę z nożem, powiedziała dość. Syn został przyjęty do jednego z ośrodków zakonnych. Po kilkumiesięcznym pobycie funkcjonuje poprawnie, rozwija się w swoim rytmie i na bazie swoich możliwości. – Dziś już wiem, że próbowałam za wszelką cenę „być dzielna” i poświęcać się dla syna. W efekcie zaniedbywałam inne dzieci. Nie wierzyłam lub nie chciałam wierzyć, że ktoś obcy zapewni dziecku lepsze wsparcie niż domowe. Nie oddałabym syna do publicznego „molocha”, do miejsca, w którym mieszka setka dzieci. Jednak tu, gdzie obecnie jest, warunki są dobre, atmosfera przyjazna. Regularnie go odwiedzam i wiem, że podjęłam najlepszą z możliwych decyzję – mówi pani Zofia.

Zmiany potrzebne

Niewątpliwie opieka nad dziećmi niepełnosprawnymi, cały jej system idealny, delikatnie mówiąc, nie jest. Wielką bolączką jest brak specjalistów neurologów, psychiatrów, ortopedów, kardiologów itd. Kolejki do lekarzy i konieczność wożenia małych pacjentów z miejscowości do miejscowości to zmora rodziców (ale i pracowników DPS-ów). Nie istnieje system opieki wytchnieniowej, system mieszkań chronionych niby od lat powstaje, ale nadal raczkuje. Natomiast tzw. asystenci rodzinni, jeśli posłuchać historii wielu rodzin, są często groteskową fikcją.

Trzeba rozmawiać o żenująco niskich zarobkach opiekunów w DPS-ach: bywa, że ta sama wykwalifikowana pielęgniarka w DPS-ie zarabia nawet o tysiąc złotych mniej niż na przykład w szpitalu. Ustawa o pomocy społecznej scedowała finansowanie ośrodków na samorządy, a nie wszystkie są wydolne w tej kwestii. W końcu trzeba mówić, że minimum kwalifikacyjnym opiekunki w DPS-ie jest wykształcenie średnie. Zakonne ośrodki zwykle przyjmują pracowników lepiej wykształconych, gdyż dziury w budżecie łatają zbiórkami pieniężnymi. Warto też poruszać temat braku domów dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi. Obecnie ośrodki dla osób z niepełnosprawnością intelektualną muszą przyjmować zarówno dzieci „wysokofunkcjonujące”, jak i z FAS, niepełnosprawnością sprzężoną i silnymi zaburzeniami psychicznymi. Zapewnienie właściwej, indywidualnej opieki wszystkim graniczy z cudem.

– Uważam, że sytuacja idealna to taka, w którym dziecko mieszka z mamą i tatą lub w kilkuosobowym ośrodku, otoczone dziesiątką oddanych dochodzących opiekunów, specjalistów, a po osiągnięciu dojrzalszego wieku, jeśli to konieczne, trafia do małych, lecz świetnie wyposażonych placówek. Czy przez najbliższe dziesięciolecia jest to jednak realne? – mówi dyrektorka jednego z DPS-ów na południu Polski. Nie chce podawać publicznie nazwiska. Ma dość ostracyzmu za ciężką pracę.•

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.