„Przybyłaś do nas, Polsko!”

Pod koniec kwietnia 1922 r. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa, która formalnie sprawowała władzę na Górnym Śląsku, wydała odezwę, informując, że „oddanie części obszaru górnośląskiego przyznanych Niemcom względnie Polsce jest kwestią dni”.

Generał Stanisław Szeptycki na rynku w Katowicach podczas uroczystości powitania Wojska Polskiego 20 czerwca 1922 r. Generał Stanisław Szeptycki na rynku w Katowicach podczas uroczystości powitania Wojska Polskiego 20 czerwca 1922 r.
NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE

Przygotowania do podziału regionu trwały od jesieni poprzedniego roku, ale dopiero podpisanie w połowie maja dokumentu zwanego konwencją genewską przyspieszyło pracę nad harmonogramem przekazywania władzy. 15 czerwca Komisja Międzysojusznicza ogłosiła szczegółowy kalendarz obejmowania przyznanych terenów, które miało nastąpić w pięciu etapach dla Polski i sześciu dla Niemiec. Przejmowanie poszczególnych stref miało się odbywać według ściśle określonego scenariusza. Po rozwiązaniu policji plebiscytowej wkraczać miała policja państwowa, wprzekazanie władzy administracyjnej przez przedstawicieli Komisji Międzysojuszniczej przedstawicielowi rządu, miały także nastąpić zmiana flag państw sprzymierzonych na państwową i na końcu wkroczenie wojska.

Przejście przez Brynicę

Przejmowanie terenów Śląska przyznanych Polsce rozpoczęło się wcześnie rano 20 czerwca 1922 roku na moście granicznym nad Brynicą pod Szopienicami. Oddziały wojska pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przekroczyły granicę Rzeczpospolitej Polskiej z obszarem plebiscytowym, witane przez tłumy Polaków. Po oficjalnych przemówieniach przy dźwiękach hymnu państwowego nastąpiło symboliczne przerwanie biało-czarnego łańcucha symbolizującego niemiecką niewolę. Następnie kolumna złożona z oficerów, żołnierzy, powstańców, banderii w śląskich strojach ludowych, przedstawicieli władz oraz organizacji i stowarzyszeń z licznymi sztandarami przemaszerowała przez Szopienice, Roździeń i Zawodzie do centrum Katowic. Na drodze liczącej ponad 9 km wojsko witały liczne bramy powitalne, zbudowane na wzór łuków triumfalnych, bogato dekorowane symbolami narodowymi i śląskimi oraz girlandami z kwiatów i zieleni. Jedna z najbardziej oryginalnych budowli została zbudowana w Zawodziu z dużych brył węgla; stali przy niej górnicy z zapalonymi lampami. Największa brama witała żołnierzy na ulicy Warszawskiej nieopodal teatru.

Na katowickim rynku

Wkraczające na katowicki rynek przy dźwiękach orkiestr i trębaczy oddziały wojska witał napis umieszczony na monumentalnej budowli: „Niech żyje Polska – Niech żyje Górny Śląsk!”. W południe przy budynku teatru, gdzie stał ołtarz polowy, została odprawiona Msza Święta, którą celebrował ks. Teodor Kubina, proboszcz parafii NMP w Katowicach. Głównym punktem uroczystości była przemowa posła Wojciecha Korfantego, który udekorowany odświętnym wieńcem z liści dębu, uroczyście obwieścił: „Przybyłaś do nas, Polsko! Z sercem przepełnionym czcią nabożną witamy Cię, Matko Ojczyzno”. Na mowę odpowiedział siedzący na koniu gen. Szeptycki, a następnie odbyła się defilada wojskowa. Po części oficjalnej goście udali się na uroczyste śniadanie do pobliskiego hotelu Savoy. Późnym popołudniem w parku im. T. Kościuszki odbył się festyn dla mieszkańców Katowic.

Bramy powitalne

W piątek 23 czerwca Wojsko Polskie wkroczyło do Królewskiej Huty (obecnie Chorzów) – największego miasta, które przypadło Polsce. Jak donosiła prasa, „uroczystości w Królewskiej Hucie niczym nie ustępowały tym, które odbyły się w mieście wojewódzkim”. Żołnierze 75. Pułku Piechoty pod dowództwem gen. Kazimierza Horoszkiewicza przemaszerowali główną ulicą miasta pod niezwykle oryginalną bramą z trzema galeriami i zwieńczeniem w postaci godła państwowego, udekorowanego systemem oświetlenia, dzięki któremu mieszkańcy miasta mogli wieczorem podziwiać podświetloną konstrukcję. Trzecim etapem przejmowania terenów przyznanych Polsce było objęcie powiatów bytomskiego, tarnogórskiego i lublinieckiego w poniedziałek 26 czerwca. Główne uroczystości z udziałem gen. Szeptyckiego odbyły się na rynku w Tarnowskich Górach.

W środę 28 czerwca Wojsko Polskie wkroczyło do przyznanych Polsce skrawków powiatu zabrskiego – Rudy i Orzegowa, a następnego dnia nastąpiło objęcie powiatu pszczyńskiego, które rozpoczęło się pod Goczałkowicami. Na rynek w Pszczynie żołnierze wkroczyli pod dowództwem gen. Szeptyckiego, przejeżdżając pod monumentalną bramą ufundowaną przez księcia pszczyńskiego, który udostępnił oficjalnym gościom pałac do zwiedzania.

Piątą i ostatnią strefą zajmowaną przez Wojsko Polskie był teren powiatu rybnickiego. Rano 4 lipca oddziały przyjechały koleją do Orzesza, a następnie przemaszerowały szosą do Rybnika, gdzie miały miejsce główne uroczystości. W południe hucznie witano w Wodzisławiu 2. Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich, który przejechał pod bramą z napisem „Witajcie rodacy – Witajcie żołnierze!”. Po południu żołnierze polscy wkroczyli do Żor, jednego z najstarszych miast górnośląskich i ostatniego przejmowanego przez Polskę, gdzie zorganizowano na rynku nieco skromniejsze, ale równie podniosłe powitanie. Główne uroczystości państwowe z udziałem marszałka Sejmu RP, licznych przedstawicieli rządu polskiego i wielu delegacji przybyłych z całej Polski odbyły się w niedzielę 16 lipca w Katowicach. Podpisanie w tym dniu pamiątkowego Aktu objęcia Górnego Śląska przez Polskę kończyło – jak trafnie określił kronikarz tamtych wydarzeń – „jedną wielką uroczystość”, która rozpoczęła się 20 czerwca 1922 roku.

Renata Skoczek, IPN Katowice

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.