Jest ich bardzo dużo. Szczególnie cenne są te, które pojawiają się wczesną wiosną. Mają wiele wartościowych substancji i składników pomagających podreperować zimowe niedobory w naszych organizmach. Kiedyś stosowane powszechnie w kuchni, teraz traktowane są przez wielu ogrodników jak przeszkadzające w uprawach chwasty. Przeszkodą w ich wykorzystywaniu są też niewiedza i brak pewności, że zrywane rośliny na pewno będą bezpieczne dla zdrowia. Rozpoznawanie ziół nie jest trudne. Na rynku znaleźć można sporo książek i atlasów ze szczegółowymi opisami i fotografiami. Coraz bardziej popularne stają się też spacery botaniczne z zielarzami, którzy w plenerach chętnie dzielą się swoją wiedzą i uczą, jak rozróżnić poszczególne rośliny. Dodatkową pomocą są aplikacje, które pomagają w identyfikacji ziół na podstawie robionych zdjęć.

Pokrzywa

Potrafi ją rozpoznać prawie każdy. Do wykorzystania są jej liście, łodygi, korzenie, a nawet nasionka pojawiające się jesienią po przekwitnięciu kwiatów. Liście najlepiej zbierać młode, zanim pokrzywa zakwitnie. Świeżych można używać do ugotowania wiosennej zupy albo wykorzystać je w zielonym pesto. Świeże ziele należy drobno posiekać, bo pokrzywa w daniach ma bardzo charakterystyczną, chropowatą strukturę, co nie wszystkim musi odpowiadać. Zbieraną wczesną wiosną pokrzywę można zaparzać jak herbatę lub suszyć i przechowywać w zaciemnionych pojemnikach.

Napar z ziela pokrzywy łagodzi bóle reumatyczne, zaburzenia snu, apetytu i ogólnego zmęczenia fizycznego i psychicznego. Można go wykorzystać do płukania włosów (szczególnie tych przetłuszczających się i z łupieżem). Z młodych pokrzyw wyciska się w wolnoobrotowych wyciskarkach sok, liście można też dodać z innymi składnikami do zielonego smoothie. Ziele pokrzywy zawiera chlorofil, ksantofil i beta-karoten, a także witaminy K, C, z grupy B, garbniki, związki mineralne, takie jak wapń, magnez i żelazo. Dlatego pokrzywa jest bardzo skuteczna w walce z anemią. Korzeń natomiast jest bogaty w lipidy, sole mineralne i krzemionkę. Można z niego przyrządzać – podobnie jak z liści – odwar (gotować oczyszczony korzeń ok. 20 minut). Jest on pomocny w problemach z oddawaniem moczu. Pokrzywa wpływa na płodność mężczyzn (poprawia jakość plemników), a do tego hamuje niekorzystny wpływ palenia tytoniu na nasienie. Natomiast systematycznego stosowania pokrzywy powinny unikać kobiety w ciąży, ponieważ pokrzywa (szczególnie młoda) ma działanie poronne.

Warto pamiętać, że ziele przestaje parzyć, kiedy poddamy je krótkotrwałej obróbce termicznej. Wystarczy krótko przelać je wrzątkiem.

Bluszczyk kurdybanek

Poza uroczą nazwą ma także wiele właściwości prozdrowotnych. Jego charakterystyczne liście i bladofioletowe kwiatki pojawiają się wczesną wiosną, ale można je zbierać przez całe lato i jesień. Roślina jest najbardziej aromatyczna w okresie kwitnienia. Suszone lub świeże ziele można dodawać do wielu potraw, tak jak stosuje się szatkowaną pietruszkę czy szczypiorek. Świeży świetnie sprawdzi się jako dodatek do twarogów, sałatek, zup, omletów, jajecznicy czy zapiekanek. O kurdybanku wspomina też św. Hildegarda, która poleca go osobom osłabionym. Roślina jest pomocna w regeneracji błon śluzowych, układu pokarmowego i dróg moczowych. Ma właściwości wykrztuśne, przeciwzapalne i moczopędne. Odtruwa organizm i pobudza przemianę materii. Zaparzone ziele można popijać dwa razy dziennie, a odwarem płukać gardło, jamę ustną i nos w stanach zapalnych. Aby przygotować odwar, suszone lub świeże ziele trzeba doprowadzić na małym ogniu do wrzenia, a następnie gotować je pod przykryciem kilka minut. Ze świeżego można przygotować nalewkę (na 70-procentowym alkoholu). Rozcieńczona z wodą, miodem lub sokiem malinowym jest dobrym sposobem na infekcje dróg oddechowych.

Podagrycznik

Jest chwastem bujnie rosnącym w różnych miejscach. Nie ma wielkich wymagań, ale lubi lekkie zacienienie i bogate w azot wilgotne gleby. Jest rośliną z rodziny selerowatych, dawniej powszechnie używaną w kuchni. Nazywany śnitką, gierzem, girszem, kozią stopką, girem lub barszcznicą w niektórych rejonach znany jest też jako szpinak majowy. Wtedy właśnie (przed kwitnieniem) najsmaczniejsze są jego liście i ich ogonki. Osiąga od 30 do 100 cm wysokości, liście są pozbawione włosków, a pusta w środku łodyga ma trójkątny przekrój. Kiedy kwitnie na biało, można zauważyć, że kwiaty w baldachach ułożone są po 12–20 szypułek. Roślina zawiera m.in. flawonoidy, białko, chlorofil, karotenoidy, kwas askorbinowy oraz składniki mineralne, takie jak żelazo, miedź, mangan, tytan, bor, magnez i cynk oraz witaminę C. To aromatyczne zioło może kojarzyć się zapachem z zieloną pietruszką lub selerem. Kulinarnie można je wykorzystywać podobnie jak szpinak. Posiekane nadaje się jako dodatek do dań mięsnych i jarskich (gulasz, zapiekanki). Można ugotować z niego zupę, kisić liście i ich ogonki czy zrobić zielone, aromatyczne pesto.

W połączeniu z pokrzywą daje jeszcze lepsze efekty smakowe. Farsz do pierogów, tart czy placki (mąka, jajka, cebulka) to tylko niektóre z propozycji na wykorzystanie obu chwastów. A tych pod naszymi stopami rośnie pod dostatkiem.

Czosnek niedźwiedzi

Czasem już na początku maja w lasach bukowych i innych liściastych mieszanych spotkać można pięknie kwitnące na biało połacie czosnku niedźwiedziego. Choć jego liście przypominają liście konwalii, ma tak intensywny zapach czosnku, że trudno pomylić go z inną rośliną. Ponieważ jest pod częściową ochroną, można go zbierać, zostawiając minimum 75 proc. populacji tylko w niektórych rejonach Polski. Zbiór zakazany jest w Sudetach i na Pomorzu. Czosnek niedźwiedzi można za to z powodzeniem uprawiać w ogrodzie, gdzie dość szybko się rozrasta. Najlepszy smak mają świeże liście tuż przed kwitnieniem. Można je suszyć lub mrozić, a na Ukrainie liście kisi się, a potem wykorzystuje w wielu daniach. Można z nich robić małe gołąbki faszerowane mięsem z ryżem, wykorzystywać do aromatyzowania olejów czy przygotowania smacznego pesto. Ziele ma właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwmiażdżycowe i antyzakrzepowe. Pomaga obniżyć poziom cholesterolu, ma działanie grzybobójcze i odtruwające. •