Dział chemii domowej w supermarketach najczęściej obejmuje różnego rodzaju produkty używane do sprzątania powierzchni, sprzętów i pomieszczeń. Zróżnicowana jest konsystencja takich środków (od sypkiej, przez pasty, emulsje, płyny, aż po spraye), przeznaczenie i skład. Wybór produktów przeznaczonych do czyszczenia różnych powierzchni i sprzętów domowych sprawia, że do wysprzątania standardowego mieszkania potrzeba nawet kilkunastu produktów. Na półkach znajdziemy więc emulsje do czyszczenia glazury, sprzętów w łazience, do mycia podłóg – w zależności od materiału, z jakiego jest zrobiona (panele, drewno, kamień itd.). Są płyny do mycia szklanych powierzchni i żele do usuwania kamienia czy czyszczenia rur kanalizacyjnych. Widząc tak bogaty wybór, łatwo wpaść w pułapkę, która rujnuje nie tylko nasz budżet, ale i zdrowie. Do tego dodać należy plastikowe opakowania. Warto więc zastanowić się, jak chemia domowa działa na nasz organizm i czy rzeczywiście potrzebujemy jej w takich ilościach.

Toksyczne, szkodliwe, drażniące

Płyny, proszki, emulsje, żele i spraye, których używamy do sprzątania mieszkania, zawierają związki, które mogą mieć negatywny wpływ na nasze zdrowie. Te najgroźniejsze oznaczone są konkretnymi znaczkami (piktogramami) ostrzegawczymi. Warto przejrzeć stojące na półkach specyfiki, których używamy, pod kątem takich ostrzeżeń umieszczanych na opakowaniu i składu substancji chemicznych. Badania z ostatnich lat pokazują, że regularne lub nieprawidłowe stosowanie produktów przeznaczonych do sprzątania i usuwania zabrudzeń może powodować konkretne reakcje organizmu lub wywoływać choroby. Wśród nich najczęściej wymieniane są choroby i uszkodzenia skóry (środki zawierające m.in. chlor, podchloryn sodu oraz związki uwalniające formaldehyd: DMDM hydantoina, quaternium-15, mocznik imidazolidyny, mocznik diazolidyny, 5-bromo-3-nitro-1,3-dioksan, hydroksymetyloglicynian sodu). Przy stosowaniu tych środków powinno się zwracać szczególną uwagę na zabezpieczenie dłoni grubymi, gumowymi rękawicami ochronnymi.

Kolejna grupa to związki wywołujące alergie. Wśród najczęściej stosowanych w chemii do sprzątania wymienić można: metyloizotiazolinon, metylochloroizotiazolinon i benzizotiazolinon oraz substancje nadające przyjemny zapach czystości (linalol, limonene, aldehyd amylocynamonowy, aldehyd heksylocynamonowy, alkohol benzylowy, kumaryna, benzoesan benzylu, geraniol, eugenol, cytronelol, cytral). Ponadto najnowsze badania alarmują o negatywnym wpływie niektórych substancji na układ oddechowy (chlor, podchloryn sodu, chloran sodu, oktametylocyklotetrasiloksan), hormonalny (etoksylany alkilofenolowe – APEO) i organy rozrodcze (perchloroetylen), co może skutkować zaburzonym cyklem u kobiet lub obniżoną płodnością mężczyzn.

Wśród innych skutków częstego kontaktu z tego typu substancjami wymieniany jest związek z niektórymi chorobami nowotworowymi (piżmo ksylenowe, perchloroetylen), uwalnianiem się mikrocząsteczek plastiku do otoczenia i zanieczyszczanie wód oraz organizmów, które w nich żyją. Szkodliwe może też być łączenie ze sobą środków, np. zawierających wybielacz z tymi z amoniakiem. Takie wykorzystanie powoduje wytwarzanie się szkodliwych gazów i trujących oparów, które wdychamy podczas sprzątania. Dlatego na opakowaniach często zaznaczone jest, aby używać danego płynu czy wybielacza w pomieszczeniach z otwartymi oknami (przewiewem). Jednak w przypadku płynów do mycia okien nie zawsze się to sprawdza, bo spryskując taflę szkła płynem, wdychamy jego rozpylone drobinki. Po analizie etykiet domowych środków czystości na półce włos jeży się na głowie. Nawet jeśli brakuje nam systematyczności w sprzątaniu, codziennie mamy styczność z tego typu szkodliwymi substancjami, często kilka razy dziennie. Pranie, mycie naczyń w zmywarce, sprzątanie, czyszczenie sprzętów, aż wreszcie dość powszechne używanie odświeżaczy powietrza powodują, że do organizmu wnikają substancje działające szkodliwie na nasze zdrowie.

Alternatywą jest znaczące ograniczenie ilości wykorzystywanych środków czyszczących lub wymiana ich na nietoksyczne ekologiczne zamienniki. Wbrew pozorom nie jest to trudne i droższe.

Ekoalternatywa

Mimo że środki ekologiczne nie są jeszcze powszechnie dostępne w supermarketach czy lokalnych sklepach z chemią gospodarczą, coraz częściej można je kupić w niektórych drogeriach, ekosklepach czy w internecie. Ich ceny są zróżnicowane, a tym, co najczęściej zaskakuje, jest forma (konsystencja) i wszechstronność wykorzystania. Do tego zazwyczaj krótki skład bezpiecznych dla nas i środowiska substancji, z których część wykorzystywana jest w kuchni (soda oczyszczona, kwasek cytrynowy, sól, ocet). Opakowania są wielokrotnego użytku (szkło, puszka) lub nie ma ich w ogóle. Ponadto zachwyca uniwersalność wykorzystywania ich w domu i możliwość wybrania opcji zapachowej lub bezzapachowej. Dobrym przykładem jest mydło gospodarcze, które w postaci dużej kostki można wykorzystywać do mycia naczyń, sprzętów, podłóg i innych powierzchni. Zamiast plastikowych czyścików czy gąbek dobrze sprawdzają się myjki konopne (można je zrobić samemu z naturalnego sznurka) lub drewniane szczotki z naturalnym włosiem. Oprócz tego na rynku dostępne są bardzo skuteczne w czyszczeniu nawet szyb okiennych szmatki, których używa się bez dodatków jakichkolwiek detergentów. Ich włókna maja takie właściwości, że do mycia wystarcza jedynie czysta woda. Do prania dobrze sprawdzą się też orzechy piorące albo ekologiczny proszek z prostym składem. Jeśli jednak mamy problem z zakupem ekośrodków, można wykonać je własnoręcznie w domu. Oto kilka przepisów.•

Ekosposób na zatkane rury

• 1/2 szklanki sody oczyszczonej • 1 szklanka octu • 0,5 l wrzącej wody Do odpływu wsyp sodę oczyszczoną, a następnie zalej odpływ octem. Odczekaj 15–20 minut, a po tym czasie wlej do otworu odpływowego wrzątek. W ten sposób można usunąć zbierające się w rurach odpływowych tłuszcz, mydliny i inne nieczystości.

Płyn do mycia okien i luster

• 1 szklanka wody destylowanej • 1 łyżka octu spirytusowego • 1 łyżka spirytusu • opcjonalnie: kilka kropli wybranego naturalnego olejku eterycznego Sładniki wymieszaj w butelce ze spryskiwaczem. Myjąc szyby, opryskuj szklaną powierzchnię, zetrzyj, a następnie poleruj szmatką z mikrofibry do szyb.

Uniwersalny płyn do czyszczenia

• 1/4 szklanki octu • 1 szklanka wody • 10 kropli ulubionego olejku eterycznego Składniki wymieszaj w butelce ze spryskiwaczem. Przechowuj szczelnie zamknięte. Należy unikać mycia tym płynem powierzchni granitowych i marmurowych, bo mogą zmatowieć pod wpływem działania octu.

Uniwersalna pasta do czyszczenia

Świetnie czyści sprzęty łazienkowe, zlewozmywak i inne zabrudzone powierzchnie. Jest bezpieczna, a w szczelnie zamkniętym naczyniu ma trwałość do kilku miesięcy. • 3 łyżki sody oczyszczonej • 1,5 łyżki startego szarego mydła • szklanka ciepłej wody • opcjonalnie kilka kropel ulubionego olejku eterycznego Płatki mydlane rozpuść w wodzie. Do słoika lub innego zamykanego naczynia szklanego wsyp sodę, a następnie dolewaj mydliny, mieszając miksturę. Bardziej płynną konsystencję mleczka uzyskasz, dodając więcej mydlin, gęstą pastę – dosypując sody. Przechowuj w szczelnie zamkniętym pojemniku. Dla zapachu możesz dodać kilka kropel naturalnego olejku eterycznego.

Proszek do zmywarki

• 300 g kwasku cytrynowego • 300 g sody kalcynowanej (Na2CO3) • 300 g sody oczyszczonej (NaHCO3) Wszystkie składniki wymieszaj dokładnie, a następnie przechowuj w szczelnie zamkniętym pojemniku. Do pojemnika na kostki do mycia naczyń wsyp 2 łyżeczki mieszanki.

Inne wskazówki:

• Zamiast płynu do płukania tkanin możesz użyć octu spirytusowego rozcieńczonego z wodą (proporcje octu do wody 1:2) z dodatkiem wybranego olejku eterycznego. • Proszek możesz zastąpić ekoproszkiem lub orzechami piorącymi. • Bardzo tłuste i zabrudzone powierzchnie (np. okap kuchenny) wyczyścisz najpierw szmatką i olejem słonecznikowym, a w kolejnym etapie sprayem do czyszczenia zrobionym na bazie octu. • Ocet rozcieńczony z wodą możesz też stosować jako płyn nabłyszczający do zmywarki (szczególnie jeśli woda jest twarda). • Wodą z octem można myć powierzchnie takie jak np. drewniana deska do krojenia. Płyn ma właściwości dezynfekujące i neutralizujące przykre zapachy. • Chemiczne odświeżacze powietrza zastąp świecami sojowymi z naturalnymi olejkami eterycznymi, dyfuzorem z ulubionym olejkiem eterycznym lub sprayem w płynie zrobionym z wody destylowanej i kilkoma kroplami wybranego olejku eterycznego. Ważne, aby olejki eteryczne były naturalne. Nie dodawaj ich zbyt dużo, bo niektóre z nich mają silne działanie i mogą wywołać reakcje alergiczne.