Być może to zestawienie – opis kuszenia i sondaże – wydaje się na pierwszy rzut oka zaskakujące. Nie chodzi oczywiście o żadną analogię sytuacji, tylko o pewien mechanizm wprowadzania w błąd. Krótko mówiąc: nie ma nic złego w stawianiu jakichkolwiek pytań, problem jest natomiast w formułowaniu ich i przedstawianiu odpowiedzi w taki sposób, by udowadniały tezę oderwaną od rzeczywistości lub same tę rzeczywistość wykreowały.

„Czy rzeczywiście?”

Jak to się ma do Księgi Rodzaju? Pamiętamy, że Bóg pozwolił ludziom korzystać ze wszystkich dóbr ogrodu rajskiego. „Z wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać według upodobania”. Zakazał tylko jednego: „z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść”. I oto do żyjącej w takiej rzeczywistości Ewy podchodzi wąż „ankieter”, który całkowicie odwraca problem i przewrotnie pyta: „Czy rzeczywiście Bóg powiedział: »Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu«?”. Co robi „respondentka” Ewa? Wchodzi w rozmowę o problemie, który został wykreowany przez „ankietera”: nie ma przecież zakazu jedzenia ze wszystkich drzew, więc problem przedstawiony przez węża jest całkowicie fikcyjny, mający na celu odwrócenie uwagi od rzeczywistości. Cel zostaje osiągnięty, bo Ewa nie myśli już o całym dobru, do którego ma dostęp, tylko o wątpliwości, którą zasiał w niej wąż, zadając nieadekwatne do realiów życia w raju pytanie.

Trudno oprzeć się wrażeniu – przy wszystkich oczywistych różnicach – że część sondaży, przeprowadzanych na zamówienie różnych instytucji i mediów, jest realizowana według podobnego schematu. Ze szkodą dla samych badań socjologicznych, które przy zastosowaniu właściwej metodologii są bardzo ważnym narzędziem docierania do wiedzy o zawiłościach życia społecznego. Ale także ze szkodą dla mniej wymagających doraźnych badań sondażowych (to poziom nieco niższy niż pogłębione badania socjologiczne), które również mogą być przeprowadzane profesjonalnie, pod warunkiem, że nie są narzędziem do udowodnienia tezy, która została wykreowana przez zleceniodawcę.