Hetman, powstaniec, rycerz i szlachcic – do tych postaci zdaje się należeć historia Polski. Bohaterowie wyobraźni narodowej zawładnęli nią, choć w istocie stanowili mniejszość społeczeństwa. Kogo nie ma w historii Polski, kto stoi milcząco i w cieniu bohaterów? Lud ciemny, tępy, brudny, chciwy i leniwy – tak w pamiętnikach szlacheckich, aktach sądowych, upokarzających przepisach krępujących wolność są opisywani chłopi.

Adam Leszczyński napisał monumentalną pracę i pozwolił przemówić tym, którym historia głos odebrała. Autor tej książki zawsze stoi po stronie słabszych i stara się im oddać głos. Źródła bardzo często to utrudniają, ponieważ zostały wytworzone przez elity i przedstawiają wydarzenia z jej perspektywy. Otrzymujemy gorzką opowieść bezimiennych, a żeby ją usłyszeć, należy od nowa przeczytać źródła. Leszczyński czyta zatem raz jeszcze historię Polski i stawia celne pytania. Jak pogodzić to – zastanawia się – że szlachcic głosi pochwałę życia wiejskiego i nie ma żadnej refleksji, jakim kosztem jest to zrealizowane? Czy przemoc i pogarda szlachty wobec chłopa była czymś naturalnym? Czy może zatem się dziwić, że traktowani w ten sposób przez stulecia nie ufali państwu, nie oczekiwali od niego niczego pozytywnego?

Państwo przypominało sobie o chłopach jedynie wtedy, gdy atakowane przez sąsiadów chwiało się w posadach. Dobitnym przykładem jest ustawa o reformie rolnej przyjętej 15 lipca 1920 r., czyli na miesiąc przed Bitwą Warszawską. W tym czasie wojska bolszewickie zbliżają się do stolicy, a wojsko polskie nieustannie się cofa, oddając coraz więcej terytoriów. I tak będzie zawsze: gdy rząd się chwieje, wtedy dopiero powraca „sprawa chłopska”.

„Ludowa historia Polski” to gorzka lektura złożona z buntu, walki, oporu, sprzeciwu, rabacji i strajku. To również opowieść o wielowiekowej bezsilności, upokorzeniach, torturach i zabójstwach.

Marcin Cielecki