Człowiek, który zatrzymał egzekucję, to święty Mikołaj. Żył na przełomie III i IV wieku (zm. ok. 342 r.). Pełnił obowiązki biskupa Myry (obecnie Demre) – na południowym wybrzeżu Azji Mniejszej (dziś Turcja). Według tradycji był dobroczyńcą wspierającym ubogich. Na Wschodzie czczono go od VI wieku, na Zachodzie jego kult stał się popularny w wieku XI, kiedy relikwie świętego przewieziono do Bari (Włochy).

Obraz ilustruje najstarszą legendę związaną ze świętym Mikołajem, zapisaną w połowie VI wieku, znaną pod tytułem Stratelatis (Oficerowie). Opowiada ona o oddziale rzymskiego wojska, który tłumił bunt we Frygii (Azja Mniejsza). Żołnierze splądrowali przy okazji port w Andriake niedaleko Myry. Cesarski prefekt Eustachios skazał wówczas na śmierć trzech żołnierzy, niesłusznie oskarżonych o branie udziału w rabunku. W ostatniej chwili skazanych ocaliła interwencja Mikołaja, który wykazał ich niewinność.

Za plecami świętego widzimy mężczyznę w nieco groteskowym stroju, podpierającego się pozłacaną laską. To prefekt Eustachios. Spogląda on na Mikołaja z nieco zakłopotanym uśmiechem. Domyślamy się, że od początku wiedział o niewinności ludzi, których skazał na śmierć. Z lewej strony przytrzymywani przez strażników pozostali skazańcy jeszcze nie mogą uwierzyć w swoje szczęście. W tle stoi oddział rzymskich żołnierzy.

Druga wersja tego samego obrazu znajduje się w Państwowym Muzeum Rosyjskim w Sankt Petersburgu.

Leszek Śliwa