Nie ma się co dziwić, że to, co działo się poza Gdańskiem, w innych ośrodkach w całym kraju odbywało się jakby w drugiej linii. – To jest naturalne, bo strajk gdański skupił uwagę mediów z całego świata – mówi dr Andrzej Jerie, zastępca dyrektora Centrum Historii Zajezdnia. Podkreśla, że dzięki temu strajk w Stoczni jest dość dobrze udokumentowany i sfilmowany. Niemniej teza, że gdyby nie solidarne wsparcie stoczniowców przez robotników z całego kraju, nie udałoby się doprowadzić do porozumienia z rządem, wydaje się oczywista.

Andrzej Jerie podkreśla, że strajk w stolicy Dolnego Śląska był naprawdę bardzo duży. Włączyli się do niego robotnicy z co najmniej 176 zakładów pracy. Niestety, nie zachowało się zbyt wiele dokumentów z tego okresu. – Mamy w zasadzie tylko jeden szczegółowy meldunek tajnego współpracownika, który był w zajezdni na strajku. Na kilku stronach opisał, co tu się działo, i przedstawił charakterystyki osób, które brały w tych wydarzeniach udział – opowiada. Poza tym wiedzę o tym, jak strajk wyglądał we Wrocławiu, historycy czerpią głównie od uczestników wydarzeń. Niestety, pamięć ludzka jest jednak bardzo zawodna. – Rozmawiamy z wieloma osobami. Im ten obraz sprzed 40 lat bardzo się zaciera. Wówczas młodzi, 25-, 30-latkowie, dziś są seniorami. To prawda, że dla wielu było to najważniejsze wydarzenie w życiu, które odcisnęło ogromne piętno, ale gdy naszych rozmówców pytamy o nazwiska, daty, godziny oraz okoliczności interesujących nas wydarzeń, okazuje się to bardzo trudne do ustalenia – dodaje. Podaje też przykład. Historycy z Centrum Historii Zajezdnia próbują ustalić, kto wpadł na pomysł, by wrocławski strajk miał charakter solidarnościowy z Gdańskiem. – Co najmniej pięć osób się do tego przyznaje. Nie wiemy, jak było naprawdę, i obawiam się, że może się to okazać niemożliwe do ustalenia – zaznacza.

Dr Andrzej Jerie podkreśla przy tym, że inwigilacja podczas strajku była bardzo szeroka i dokonywała się w ramach ogólnopolskiej akcji Służby Bezpieczeństwa, realizowanej pod nazwą „Lato 80” i zapoczątkowanej już 14 sierpnia, czyli w momencie rozpoczęcia strajku w Stoczni Gdańskiej. W ramach tej akcji odbywały się m.in. nasłuchy radiowe czy kontrola połączeń telefonicznych. – Władza bała się tego, co ostatecznie i tak się wydarzyło – rozlania gdańskiego strajku na całą Polskę – dodaje. Z powyższego można więc wysnuć tezę, że Służba Bezpieczeństwa stworzyła bardzo wiele dokumentów i raportów z wrocławskich wydarzeń. Prawdopodobnie jednak zostały one zniszczone lub istnieją w prywatnych archiwach. Badacze mają gasnącą powoli nadzieję na ich odkrycie. – Historia pokazuje, że wiele takich zbiorów od dziesiątków lat leży w szufladach czy szafach. Przy okazji 40-lecia Solidarności warto zajrzeć do takich miejsc w swoich domach. Być może są tam bezcenne już dziś materiały – przekonuje.

Poza jednym raportem i relacjami świadków w posiadaniu Centrum jest jeszcze niezbyt duży zbiór zdjęć. – Są na nich ukazane przede wszystkim ostatnie dni strajku. Dlaczego? Z obawy przed konsekwencjami robotnicy nie chcieli, by były jakiekolwiek dowody na ich uczestnictwo w wydarzeniach w zajezdni. Bali się tego, że zostanie to później wykorzystane przeciwko nim – wyjaśnia.●

Kalendarium:

• Lipiec 1980 r. – pojedyncze strajki w różnych częściach Polski, m.in. w Lublinie i Świdniku. • 14 sierpnia – rozpoczyna się strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. • 26 sierpnia – rankiem kierowcy autobusów w Zajezdni nr VII przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu blokują bramę wjazdową i ogłaszają strajk. Powstaje Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) we Wrocławiu. Do protestu z godziny na godzinę przyłączają się kolejne zakłady ze stolicy Dolnego Śląska. • 28 sierpnia – do strajku dołączają kolejne zakłady pracy, również spoza Wrocławia, w tym wszystkie wałbrzyskie kopalnie i Zakłady Porcelany Stołowej „Krzysztof”. Łącznie strajkują robotnicy ze 178 zakładów. • 29 sierpnia – ks. Stanisław Orzechowski, duszpasterz ludzi pracy, odprawia w zajezdni Mszę św. Podobnie jak w poprzednich i następnych dniach strajkujący mają wsparcie mieszkańców Wrocławia. Aby mieć pewność, że doszło do podpisania porozumień w Gdańsku, udaje się tam z Wrocławia delegacja, by uzyskać kopię porozumień podpisaną przez Annę Walentynowicz. • 31 sierpnia – na terenie zajezdni ks. Orzechowski odprawia kolejną Mszę Świętą. • 1 września – delegacja powróciła do zajezdni o 5.00. Porozumienia zostały odczytane publicznie, a następnie strajkujący rozeszli się do domów.

Więcej o początkach "Solidarności" dowiesz się w serwisie https://twarzesolidarnosci.gosc.pl