9 stycznia 1902 roku, w Barbastro w Hiszpanii, przyszedł na świat Josemaria Escriva. Ojciec Jose Escriva y Corzan pochodził ze szlacheckiej rodziny, a wraz z matką Marią de los Dolores Albas y Blanc stworzył rodzinę odznaczającą się pobożnością i chrześcijańskim życiem. W latach 1910-1913 całą rodzinę, a w szczególności kilkuletniego chłopca, doświadczyła śmierć jego trzech sióstr. Wydawało się, że on może być następny. Z kolei bankructwo firmy ojca - który z większym zaangażowaniem pomagał pracownikom zagrożonym utratą pracy niż ratowaniem przedsiębiorstwa -gwałtownie zmieniło sytuację materialną rodziny.

W 1918 roku rozpoczął studia w Seminarium w Logrono, a następnie od roku 1920 kontynuował je w Seminarium Św. Franciszka a Paulo w Saragossie. Od 1922 roku pełnił tam obowiązki przełożonego seminarzystów. Niezależnie od studiów teologicznych w roku 1923 podjął studia w zakresie prawa cywilnego na Uniwersytecie w Saragossie.

28 marca 1925 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Kilka miesięcy wcześniej zmarł jego ojciec. Posługę kapłańską zaczął pełnić w parafii Perdiguera, a następnie w Saragossie. Wiosną 1927 roku przeniesiony do Madrytu prowadził pracę w biednych i opuszczonych dzielnicach podmiejskich, zajmując się także ludźmi nieuleczalnie chorymi i umierającymi w szpitalach. Był kapelanem Patronatu dla Chorych - dzieła Zgromadzenia Dam Apostolskich Przenajświętszego Serca Jezusowego. Docierając do chorych i ubogich w najbardziej oddalonych dzielnicach Madrytu wiedział, że najważniejsza w tej posłudze jest modlitwa i Msza Święta.

Kontynuował studia doktoranckie z prawa cywilnego na Uniwersytecie w Madrycie, gdzie uzyskał doktorat. Równocześnie wykładał prawo kanoniczne i prawo rzymskie w Instituto Amado w Saragossie, a następnie prowadził te same zajęcia w madryckiej Academia Cicuendez.

2.10.1928 roku założył - wtedy jeszcze bez tej nazwy - Opus Dei, rozszerzając jego misję 14.02.1930 roku na kobiety. Stworzył w ten sposób dla mężczyzn i kobiet różnych stanów i zawodów nową drogę polegającą na dążeniu do świętości i pełnieniu apostolstwa poprzez uświęcanie codziennej pracy w miejscu, w którym się żyje i pracuje. Wiedział, że sekretną bronią w tym dziele jest modlitwa.

Niestety początek lat 30-tych to nie był dobry czas dla hiszpańskiego Kościoła: wraz z ogłoszeniem II Republiki pojawiła się antychrześcijańska propaganda, zlikwidowano kongregacje religijne zajmujące się szkolnictwem, rozwiązano Towarzystwo Jezusowe. W roku 1936 rozpoczęła się wojna domowa. Hiszpańska wojna była dla Opus Dei próbą szczególną - członkowie Dzieła znaleźli się na różnych frontach po obu stronach konfliktu.

Dla stworzenia warunków do rozwoju Opus Dei, zwłaszcza dla ludzi młodych, doprowadził do utworzenia Akademii Dios y Audacia [Bóg i Odwaga], świeckiej instytucji działającej w zgodzie z prawem. Poszerza się grono członków Opus Dei, a prowadzone wtedy pogawędki i rozważania składają się na „Rozważania duchowe" i „Drogę". Wkrótce Akademia wzbogaca się o dom studencki, w którym zamieszkuje również Josemaria Escriva. W domu, kiedy nie było studentów, 33-letni kapłan sam zajmował się sprzątaniem i czyszczeniem podłóg. W marcu 1935 roku w akademiku przy ulicy Ferraz, za zgodą biskupa, odprawiono po raz pierwszy Mszę Świętą.

W 1934 został mianowany - pełniąc już trzy lata funkcję kapelana augustynek kontemplacyjnych - Rektorem Patronatu Św. Izabeli. Podczas hiszpańskiej wojny domowej pełnił kapłańską posługę w Madrycie i Burgos, m.in. był kapelanem chorych zakaźnie. W 1937 roku został zmuszony do opuszczenia Madrytu. Opus Dei trzeba było odbudowywać. Zniszczony był akademik Ferraz. Nowy powstał przy ulicy Jenner, a wkrótce przy Diego de Leon gdzie znalazła swoje miejsce centralna siedziba Opus Dei. Josemaria Escriva głosił rekolekcje w Walencji, Valladolid, Barcelonie, Saragossie i w wielu innych miastach Hiszpanii.

W tym momencie pojawiły się oskarżenia o stworzenie „sekty Żydów frankomasońskich”. Trybunał stosujący „prawo represji wobec masonerii i komunizmu" wydał nakaz aresztowania Escrivy. Przed absurdalnymi oskarżeniami ratuje księdza Josemarię biskup Madrytu wydając dla Opus Dei w roku 1941 pisemną aprobatę jako dla „związku pobożnego" o zasięgu diecezjalnym. Mimo to rozmaite pomówienia pojawiały się i w późniejszych latach.

14.02.1943 roku założył Stowarzyszenie Kapłańskie Świętego Krzyża, związane z Opus Dei, które prócz wyświęcania na księży świeckich członków Opus Dei i ich włączenia w służbę Dzieła, w następnych latach dało możliwość uczestnictwa kapłanom diecezjalnym w duchowości i ascezie Opus Dei, w dążeniu do świętości poprzez spełnianie obowiązków kapłańskich z zachowaniem wyłącznie podległości własnemu ordynariuszowi. Stowarzyszenie otrzymało od papieża Piusa XII nihil obstat.

Od 1946 na stałe zamieszkiwał w Rzymie. Od dwóch lat nasiliły się jego kłopoty ze zdrowiem. Mimo to pracował nadal bardzo intensywnie. Był doktorem teologii Uniwersytetu Laterańskiego, doktorem honoris causa filozofii i literatury Uniwersytetu w Saragossie, Wielkim Kanclerzem Uniwersytetu w Nawarze (Hiszpania) i Piura (Peru). Przyjaźnił się z księdzem Montinim, późniejszym papieżem Pawłem VI. Był - od roku 1947 - prałatem honorowym Ojca Świętego i członkiem ad honorem Teologicznej Papieskiej Akademii Rzymskiej, Konsultorem Świętej Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów oraz Papieskiej Komisji ds. Autentyczności Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego. W roku 1948 erygował Rzymskie Kolegium Świętego Krzyża. Opus Dei uzyskało status instytutu świeckiego.

Po wyjściu z ciężkiej choroby, Josemaria Escriva w latach 1955-1962 odwiedził m.in. Szwajcarię, Niemcy, Francję, Belgię, Holandię, Wielką Brytanię. Wierzył, że pośrednictwo Najświętszej Maryi Panny przyniesie wolność dla krajów Europy Wschodniej i Środkowej.

Jak pisał Rafael Gomez Perez w książce o Opus Dei Josemaria Escriva w ostatnich dwudziestu latach życia pracował tak, jak lubił, bez zbędnych ceremonii, od rana do wieczora. Opisywanie tego okresu okazuje się jednocześnie łatwe i trudne, nie było bowiem spektakularnych sukcesów. Escriva pracował nad zabezpieczeniem świeckiego charakteru Opus Dei i wciąż nierozwiązaną kwestią odpowiedniego statusu prawnego. Czuwał nad formacją członków. Plan wykładów stawiał podobne wymagania, jak program studiów na uniwersytetach papieskich.

Z wielka troską odnosił się Escriva do przebiegu i wyników Soboru Watykańskiego. Uważał, że wprowadzenie jego postanowień będzie wielką próbą dla Kościoła. W tej intencji odwiedził w roku 1969 sanktuaria maryjne w Europie, a rok później pochylił się przed wizerunkiem Matki Bożej z Guadelupe w Meksyku. W kolejnych latach podróżował po wielu krajach Ameryki Łacińskiej rozmawiając z tysiącami ludzi o Bogu.

W chwili jego śmierci - 26.06.1975 roku - Opus Dei liczyło około 60 tysięcy członków. Pochowany został w krypcie kościoła Matki Bożej Pokoju w Rzymie, będącego do dzisiaj siedzibą Prałatury Opus Dei. 15.09.1975 następcą J. Escriyy w kierowaniu Dziełem został wybrany bp Alvaro del Portiiio (1914-1994).

Opinia świętości, którą cieszył się Escriva już za życia rozpowszechniła się po jego śmierci bardzo szeroko. W listach 69 kardynałów i blisko 1300 biskupów wystąpiono do Ojca Świętego z prośbami o otwarcie procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego. 30.01.1981 roku Kongregacja ds. Świętych wydała nihil obstat dla rozpoczęcia procesu, kilka dni później zatwierdzone przez Jana Pawła II.

W latach 1981-1986 odbyły się dwa procesy kognicyjne - w Rzymie i Madrycie - na temat życia i cnót prałata Escrivy. 9.04.1990 roku Ojciec Święty ogłosił heroiczność cnót, 6.07.1991 ogłosił dekret uznający cudowny charakter uzdrowienia zawdzięczanego Josemarii Escrivie, a 17.05.1992 roku Jana Paweł II podczas uroczystości na Placu Św. Piotra dokonał beatyfikacji twórcy Opus Dei.