Dzieje papiestwa w wymiarze ludzkim są historią jego instytucji, wśród których Tajne Archiwum Watykańskie zawsze pełniło rolę wyjątkową. Jego historię opowiada książka Grzegorza Górnego oraz Janusza Rosikonia „Tajne Archiwum Watykańskie. Nieznane karty historii Kościoła”.

Archiwum działa nadal, chociaż od października 2019 r. decyzją papieża Franciszka nazywa się Apostolskie Archiwum Watykańskie. Skąd jego poprzednia nazwa? Archiwum Watykańskie było niegdyś częścią Biblioteki Papieskiej, ale dostępną wyłącznie papieżowi. Słowo „tajne” w jego nazwie pojawiło się dopiero w XVII w. Chociaż jego zbiory są systematycznie udostępniane, często budziło niezdrową sensację. Przekładało się to później na dzieła kultury masowej, sugerujące, że w tym miejscu skrywane są dokumenty nie tylko dotyczące kluczowych momentów historii powszechnej, ale także prawd wiary. Wartość tej książki polega m.in. na tym, że rozprawia się z tymi mitami, a prezentując dzieje Archiwum, jego strukturę oraz przechowywane w nim zbiory, wprowadza czytelnika w dzieje Kościoła powszechnego, czy – szerzej – łacińskiej cywilizacji.

Najwartościowszą częścią publikacji jest obszerny rozdział poświęcony dziejom Tajnego Archiwum Watykańskiego. To pierwszy w polskiej literaturze popularny opis jego funkcjonowania wraz z krótką charakterystyką przechowywanych dokumentów. Wielkie wrażenie robią zwłaszcza zdjęcia z miejsc, do których normalnie badacze nie są wpuszczani, gdyż pracują w skromnej czytelni. Omawiana pozycja opisuje także istotne i nieraz budzące kontrowersje wydarzenia z historii powszechnej, m.in. proces templariuszy, wyprawy krzyżowe, działalność inkwizycji, proces Galileusza, dzieje ewangelizacji Ameryki Łacińskiej, antyklerykalne oblicze rewolucji francuskiej czy religijny kontekst wojny domowej w Hiszpanii. Grzegorz Górny, posługując się dokumentami ze zbiorów watykańskich oraz rozmawiając z badaczami danej tematyki, stara się odkłamać wiele mitów i stereotypów o tych wydarzeniach.

Andrzej Grajewski