Instytut wpisuje się w sieć instytucji kultury zajmujących się polskim dziedzictwem i pamięcią. Jego celem będzie upamiętnienie wielopokoleniowego dziedzictwa zapoczątkowanego przez mężów stanu i wielkich polskich patriotów – Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.

Instytucja ma się zajmować realizacją polityki pamięci w zakresie historii i dziedzictwa polskiej myśli politycznej, ze szczególnym uwzględnieniem myśli konserwatywnej, chrześcijańsko-demokratycznej i narodowej. Jego celem będzie również tworzenie podstaw naukowych dla rozwoju wiedzy o historii i dziedzictwie polskiej myśli politycznej oraz jej dalsze upowszechnianie.

Zdaniem prof. Żaryna, „istnieją bardzo silne i tkwiące wśród Polaków kalki nierozumienia” dorobku obozu narodowego i obozu katolicyzmu społecznego.

- To jest dorobek potwornie zafałszowany w wielu aspektach, który wart jest w związku z tym takiego wnikliwego przełożenia także na współczesność, bo z tego dorobku tych wielkich, wspaniałych postaci polskich może wyrastać przyszła, wspaniała Polska w nowych, młodych pokoleniach - podkreślił.

- Potrzebujemy płaszczyzny debaty uczciwej, opartej o argumenty naukowe w wielu różnych obszarach, także w obszarze dziedzictwa narodowego, myśli narodowej - wskazał z kolei minister Piotr Gliński. Podkreślił, że powołanie Instytutu wpisuje się w dotychczasowe działania MKiDN, polegające na wypełnianiu „białych plam” polskiej pamięci.

Swoje zadania Instytut ma realizować m.in. poprzez prowadzenie działalności wydawniczej i badawczej, organizowanie wystaw, konferencji, a także realizację programów edukacyjnych czy stypendialnych. Instytut będzie też współpracował z innymi instytucjami krajowymi i zagranicznymi, w tym polonijnymi, oraz organizacjami pozarządowymi.

Powołanie IDMN ma być uzupełnieniem Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju tzw. Sieci Ziem Zachodnich i Północnych obejmującej instytucje kultury w zachodnio-północnej Polsce, którą tworzą: Ośrodek Pamięć i Przyszłość we Wrocławiu, Centrum Dialogu „Przełomy” (oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie), Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz Instytut Śląski w Opolu, także Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego w Poznaniu.

Sieć instytucji kultury zajmujących się polskim dziedzictwem i pamięcią tworzą również powstały w 2018 r. Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, który dokumentuje przede wszystkim historię Polski XX w. dotkniętej dwoma totalitaryzmami oraz powołany w grudniu 2017 r. Instytut Polskiego Dziedzictwa za Granicą „POLONIKA”. W styczniu 2020 r. powołano także jako instytucję kultury Centrum Archiwistyki Społecznej.

Prof. Jan Żaryn jest historykiem, wieloletnim wykładowcą akademickim Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, wcześniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz nauczycielem historii w warszawskich szkołach średnich. Pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytucie Pamięci Narodowej, gdzie m.in. pełnił funkcję dyrektora Biura Edukacji Publicznej.

Specjalizuje się w dziejach najnowszych Polski, szczególnie w historii Kościoła katolickiego w XX w., dziejach obozu narodowego i chadeckiego, politycznej emigracji po 1945 r. oraz stosunkach polsko-żydowskich w XX w. W 2009 za „wybitne zasługi w dokumentowaniu i upamiętnianiu prawdy o najnowszej historii Polski” został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Uhonorowany także m.in. Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Były senator RP.