W książce „Kto dopomoże Żydowi…” (tytuł odwołuje się do rozporządzeń niemieckich grożących najwyższymi karami za każdy przejaw współczucia i pomocy Żydom) pisze o rzeczach pozornie oczywistych. Przypomina, że Zagłada była dziełem Niemców zrealizowanym z żelazną konsekwencją przez mechanizm państwowy III Rzeszy. Tymczasem historycy określający się mianem Nowej Szkoły Badań Historii Holokaustu w swych publikacjach opisują tamten dramat, jakby miał on głównie dwóch aktorów: Polaków i Żydów. Kontekst niemiecki, jeśli w ogóle jest przywoływany, to jedynie jako tło.

Teza wielu prac przygotowanych przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów jest taka, że ludność polska w czasie okupacji mogła swobodnie decydować, jak postąpić z Żydami, którzy uciekali z getta i szukali schronienia po aryjskiej stronie. Profesor Musiał całkowicie ją odrzuca. Szczegółowo analizuje niemieckie prawodawstwo penalizujące wszelką pomoc Żydom w okupowanej Polsce. Pokazuje, że każdy udział Polaków w antyżydowskich akcjach, np. w obławach, był wymuszany zarządzeniami niemieckiej administracji oraz surowymi represjami wobec opornych. Przypomina nie tylko postacie zabójców z szeregów jednostek specjalnych, żandarmerii czy gestapo, ale także tzw. porządnych Niemców: burmistrzów, starostów, lokalnych urzędników przygotowujących prawne uzasadnienie dla bezkarnego zabijania każdego spotkanego Żyda czy pomagającego mu Polaka. Podkreśla, że na terenie całej okupowanej Europy była to sytuacja wyjątkowa, która często sprowadzała się do wyboru – pomóc Żydowi albo ryzykować śmierć własną bądź rodziny.

Autor zajmuje się nie tylko prawnymi aspektami Zagłady. Wiele w jego pracy odwołań do literatury pamiętnikarskiej oraz dokumentów wytworzonych przez Żydów i Polaków w tym okresie. Na podstawie tych źródeł prof. Musiał przeprowadza przejmującą wiwisekcję społecznych zachowań, aby w końcu zapytać: „A jak ty zachowałbyś się na ich miejscu?”.

Andrzej Grajewski