Bartosz Bartczak: Wspólna waluta miała być kolejnym krokiem w integracji UE, jednak strefa euro wpadła w kryzys, z którym nie potrafi się uporać. Jak do tego kryzysu doszło?

Stefan Kawalec: Kryzys w strefie euro był dalszym ciągiem światowego kryzysu, który rozpoczął się w 2008 r. i miał źródła w USA. Strefa euro poradziła sobie z kryzysem znacznie gorzej niż kraje należące do UE mające własne waluty, a także USA, gdzie kryzys się rozpoczął. Okazało się, że brak własnej waluty czyni gospodarkę bardziej wrażliwą na szoki wynikające z polityki wewnętrznej bądź przychodzące z zewnątrz. Własna waluta ułatwia walkę z kryzysami, a jej brak powoduje, że z kryzysu czasami nie można wyjść przez wiele lat.

W jaki sposób brak własnej waluty doprowadził do kryzysu powodującego spadek PKB i bezrobocie?

Własna waluta działa jak amortyzator, który ułatwia utrzymanie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki, a gdy konkurencyjność zostaje utracona, ułatwia jej odzyskanie. Oceniano, że w 2010 r., gdy wybuchł kryzys strefy euro, kraje takie jak Włochy, Hiszpania, Grecja i Portugalia – aby odzyskać konkurencyjność międzynarodową – powinny obniżyć płace w swoich gospodarkach o 10–30 proc. w porównaniu z płacami u partnerów handlowych. Gdyby te kraje miały własne waluty, taka poprawa konkurencyjności mogłaby się dokonać przez osłabienie kursu ich krajowych walut. Tak się stało w Polsce. Na przełomie lat 2008 i 2009 nastąpiło prawie 30-procentowe osłabienie złotego w stosunku do innych walut, zwłaszcza euro. Płace, które w złotówkach pozostały na niezmienionym poziomie, w stosunku do naszych partnerów handlowych spadły. To sprawiło, że polskie produkty stały się bardziej konkurencyjne zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. To był prawdopodobnie najistotniejszy czynnik, który sprawił, że pozostaliśmy „zieloną wyspą”. Kraje Południa nie mogły liczyć na poprawę konkurencyjności przez osłabienie własnych walut, bo ich nie mają. Starały się stosować politykę zalecaną przez instytucje unijne, polegającą na obniżce wydatków budżetowych i podwyżce podatków. Ta polityka, zwana „wewnętrzną dewaluacją”, miała przez ograniczenie popytu w gospodarce wymusić obniżki płac w przedsiębiorstwach.