Od pierwszych chwil swego pontyfikatu Jan Paweł II akcentował, że kwestia wolności Kościołów żyjących w Europie Wschodniej w realiach ateistycznej dyktatury znajdzie się w centrum jego posługi. Budziło to ogromne zaniepokojenie w Moskwie i satelickich krajach. Obawiano się, że ożywienie religijne wstrząśnie fundamentem systemu, którego ateizm był jednym z najważniejszych ideologicznych zworników.

Dwie osie

Zdecydowaną walkę z religią postulował przede wszystkim szef sowieckich służb specjalnych, przewodniczący KGB, Jurij Andropow. On pierwszy uderzył na alarm, gdy ogłoszono wybór papieża Polaka, przestrzegając przed wynikającymi stąd zagrożeniami dla całego systemu sowieckiego. Jak trafnie napisał znawca pontyfikatu Jana Pawła II George Weigel: „Polska stanowiła oś geograficzną Układu Warszawskiego, ponieważ była pomostem do Niemiec Wschodnich, najważniejszego i kluczowego strategicznie kraju w zewnętrznym imperium ZSRR.