Jednym z podstawowych praw przysługujących obywatelom Unii Europejskiej jest swoboda przemieszczania się w obrębie jej granic. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego ma na celu ułatwienie korzystania z tego prawa. Dzięki niej obywatel jednego państwa członkowskiego przebywający na terenie innego z państw członkowskich jest traktowany na równi z jego obywatelami. Każdy przemieszczający się obywatel UE ma zagwarantowane zachowanie praw nabytych do świadczeń zarówno emerytalnych, rentowych, jak i z tytułu choroby lub macierzyństwa. Co ważne, koordynacja w dziedzinie ubezpieczeń społecznych dotyczy nie tylko 28 krajów Unii Europejskiej, ale także Islandii, Liechtensteinu, Norwegii (kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego) oraz Szwajcarii.

Bardzo ważną zasadą koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego jest także sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych państw członkowskich. Umożliwia to przyznanie świadczenia osobom, które nie osiągnęły w jednym państwie okresu ubezpieczenia wymaganego do przyznania tego świadczenia.

Koordynacja nie oznacza zastąpienia systemów krajowych jednym systemem europejskim. Każde państwo członkowskie określa samodzielnie rodzaje świadczeń oraz warunki ich nabycia, np. wiek uprawniający do emerytury czy długość ubezpieczenia wymaganą przy ubieganiu się o zasiłek chorobowy. Koordynacja ułatwia spełnienie tych warunków.

Emerytury i renty

Podstawowa zasada mówi, że emeryturę można otrzymać z każdego z państw, w którym podlegało się ubezpieczeniom społecznym, o ile oczywiście spełnione zostaną warunki wymagane przez dane państwo. Chodzi zwłaszcza o wiek emerytalny i staż ubezpieczeniowy. Osoba, która pracowała w Polsce i we Francji czy Irlandii, musi spełnić warunki określone w polskim ustawodawstwie, żeby otrzymać polską emeryturę, natomiast chcąc uzyskać francuskie czy irlandzkie świadczenie, musi spełnić warunki określone w tamtejszym ustawodawstwie.

Ważne jest również to, że jeśli ubiegasz się o przyznanie polskiej emerytury lub renty, a masz zbyt krótki okres ubezpieczenia (niewystarczający do uzyskania świadczeń), do polskich okresów ubezpieczenia dolicza się okresy ubezpieczenia, które masz we wszystkich innych państwach członkowskich. Pamiętaj jednak, że w emeryturze zostaną uwzględnione tylko te okresy, które będą potwierdzone przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe.

Zasiłki

Jeżeli Polak podejmie pracę u pracodawcy zagranicznego lub rozpocznie wykonywanie pracy na własny rachunek w innym państwie należącym do UE, będzie podlegał przepisom prawnym tego państwa. Gdy zachoruje lub urodzi mu się dziecko, będą mu przysługiwały odpowiednio takie same świadczenia, jakie otrzymywać będzie obywatel tego państwa. Koordynacją objęte są takie świadczenia jak zasiłek chorobowy czy macierzyński. Nie można zapominać także o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych czy o zasiłkach pogrzebowych.

W wielu państwach Unii prawo do świadczeń pieniężnych uzależnione jest od posiadania pewnego okresu zatrudnienia, ubezpieczenia, a niekiedy zamieszkania. W tych przypadkach zastosowanie ma również omówiona już zasada sumowania okresów.

Nie zapominaj też o jeszcze jednej ważnej regule obowiązującej w Unii – o transferze świadczeń. Dzięki temu świadczenie, do którego nabyłeś prawo w jednym państwie, będzie wypłacone także wtedy, gdy zamieszkasz w innym. Transfer pieniędzy odbywa się na koszt instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia, a zatem nie ponosisz żadnych kosztów z tym związanych.

Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie są może łatwe, ale na pewno dają ochronę osobom, które w swoim życiu pracowały w różnych krajach. Trzeba pamiętać, że zawsze można zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którego pracownicy w przystępny sposób wyjaśnią wszystkie prawa i obowiązki, jakie wynikają z harmonizacji przepisów ubezpieczeniowych, i pomogą przygotować odpowiednie wnioski o świadczenia. 

Tekst informacyjny powstał przy współpracy z ZUS.