Dziesięć lat potem – w 1913 r. – całe Imperium hucznie świętowało 300 lat rządów Romanowów. I  właśnie ten jubileusz stał się okazją, aby w moskiewskim Muzeum Historycznym zorganizować wystawę „Romanowowie – portret dynastii”. Główny sponsor wystawy – koncern naftowy Łukoil – demonstruje, że nie żal mu pieniędzy na przypominanie „russkoj sławy”. Przybysz z Polski, krążąc między salami pełnymi portretów i rzeźb kolejnych władców Rosji, musi mieć mieszane uczucia. Przecież właśnie rok 1613 – data wstąpienia na tron carów rodu Romanowów – to początek wzrostu sił Rosji i słabnięcia Polski. Trzy lata wcześniej pod Kłuszynem hetman Stanisław Żółkiewski po raz ostatni na okres trzech stuleci odnosi błyskotliwe zwycięstwo wojsk Rzeczypospolitej nad Moskwą.  Ale kapitulacja pol- skiej załogi Kremla w listopadzie 1612 r. to początek drogi do słabnięcia naszej ojczyzny i jednoczesnego wzrastania w siłę „Trzeciego Rzymu”. 100 lat później, w 1713 r., przecinające się  krzywe wzrostu Moskwy i upad- ku Rzeczypospolitej są już niezwykle wyraźne. Rosja pod wodzą Piotra I jest jednym z głów- nych rozgrywających w europejskiej grze o dominację, a Polska pod wodzą Augusta II Sasa zsuwa się ku upadkowi. Tak, nie ma co kryć – dzieje Romanowów to zapis polskiego słabnięcia i rosyjskiej siły.

(Prawie) zwykli Rosjanie

Najstarszy zapisany przodek rodu, który przyjął potem miano Romanowów, nosił mało dostojne nazwisko Andriej Kobyła i był bojarem na dworze księcia moskiewskiego Siemiona. W XVIII w. taki niezręczny pradziad trochę wadził, więc w genealogiach rodu pojawiła się romantyczna teza, że Romanowowie wywodzą się od syna księcia Prusów Glanda Lambiki, który miał uciec na Ruś po stłumieniu przez Krzyżaków pruskiego powstania w połowie XIII w. Tu zasłużył się miejscowym władcom na tyle, aby dostać nadania i założyć ród bojarski. Pierwszym sukcesem rodu było wydanie przedstawicielki rodziny Anastazji Romanowny Zacharyny za cara Iwana IV Groźnego w 1547 r. Była ona pierwszą żoną władcy Rosji, która używała tytułu carycy.