Przez 123 lata niewoli utarło się, by kojarzyć patriotyzm z postawą romantyczną. Szaleńcze zrywy, kończące się klęskami; mesjanizm, który próbował tłumaczyć sens naszego cierpienia; wreszcie silny głos Mickiewicza i Słowackiego, najlepszych poetów, jakich kiedykolwiek wydał polski język – wszystko to sprawiło, że właśnie romantyczna tradycja stała się wiodąca w naszym myśleniu o patriotyzmie.

Oczywiście nie można zanegować wartości pozytywistycznej pracy u podstaw, ale to przecież romantyzm podsycał polskiego ducha, drażnił, niepokoił, nie pozwalał zapomnieć, kim jesteśmy. Znamienne, że Jan Lechoń pisząc u progu niepodległego państwa polskiego swój „Karmazynowy poemat”, rozpoczynający nową epokę w literaturze, polemizował właśnie z tradycją romantyczną. „A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę” – odczarowywał narodową mitologię.