Prowokacja była możliwa na skutek zdrady jednego człowieka, działacza siatki informacyjnej WiN Stefana Sieńki, który aresztowany po rozbiciu IV Zarządu Głównego, zgodził się stworzyć na polecenie MBP tzw. V Komendę WiN. 


Operacja „Cezary”


Po sfingowaniu ucieczki z aresztu Sieńko na nowo nawiązał zerwane kontakty z pozostającymi jeszcze na wolności działaczami, poinformował też Delegaturę Zagraniczną WiN o podjętej przez siebie próbie odbudowy organizacji. Zdecydowana większość jego ówczesnych współpracowników działała w dobrej wierze, z przekonaniem o kontynuacji niepodległościowej pracy. Tak jak słynny kurier Adam Boryczka, który umożliwił Sieńce kontakt z Zachodem. Jedynie część działaczy V Komendy stanowili wprowadzeni przez MBP agenci oraz etatowi funkcjonariusze, m.in. Henryk Wendrowski ps. „Józef”, który został zastępcą Sieńki.
Prowadzona w latach 1948–1952 operacja „Cezary” miała dwa zasadnicze kierunki działań – zewnętrzny i wewnętrzny. W ramach pierwszego umacniano kontakty z Delegaturą Zagraniczną WiN, a za jej pośrednictwem z wywiadami anglosaskimi. Obiecując Amerykanom współpracę w przypadku konfliktu zbrojnego z ZSRS, V Komenda otrzymywała od nich informacje, instrukcje, fundusze. Do siedziby Delegatury WiN w Monachium wysyłano pod kontrolą bezpieki nieświadomych prowokacji emisariuszy z kraju. Wśród nich znaleźli się Stefan Skrzyszowski i Dionizy Sosnowski. Po przejściu kursu radiotelegraficzno-dywersyjnego zostali zrzuceni w listopadzie 1952 r. na spadochronach do Polski, gdzie złożyli sprawozdanie ze szkolenia. Miesiąc później obu aresztowano. Ten sam system, który prowokacyjnie wciągnął ich w działalność wywiadowczą, skazał ich następnie na śmierć za szpiegostwo, wyroki wykonano.


Przeciw podziemiu


W ramach krajowych wątków operacji rozpracowywano pozostałości niepodległościowego podziemia. MBP, pozorując istnienie tajnej organizacji, pozyskiwało do „konspiracji” nowych działaczy, przez nich docierało do kolejnych środowisk, by je likwidować. W ten sposób dotarła między innymi do oddziału kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”, działającego na Białostocczyźnie. Sądząc, że ma do czynienia z kontynuacją WiN, „Huzar” zgodził się przerwać prowadzoną faktycznie od września 1939 r. walkę i opuścić dobrze mu znane tereny. W październiku 1952 r. został aresztowany, a później skazany na śmierć i stracony.
Operację „Cezary” zakończono w grudniu 1952 r. Represje w różnych formach dotknęły ok. 300 rozpracowanych w jej ramach osób, kilkanaście skazano na karę śmierci. Dopiero w listopadzie 1967 r. na wolność wyszedł jej mimowolny uczestnik Adam Boryczka. Na opracowaniach dotyczących operacji „Cezary” – modelowej gry operacyjnej – szkoliły się kolejne pokolenia funkcjonariuszy UB-SB.


Przeczytaj specjalny dodatek IPN i Gościa Niedzielnego wydany na Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych "Młodzi, niezłomni, wyklęci".

• „Patrzyli na świeże kwiaty na grobach”
• Biały Orzeł z Moszczenicy
• Contra!
• „Zawisza” i inni
• Pięć lat w konspiracji
• Grupa młodzieżowa
• Demokratyczna Armia Krajowa

Polecamy również dodatek "Żołnierze wolnej Polski" poświęcony żołnierzom wyklętym.