Średniowieczna „moda na Maryję” była ściśle związana z kulturą pielgrzymkową

Chrześcijanie zaczęli otaczać szczególną czcią Maryję po Soborze Efeskim, w czasie którego uwypuklono Jej godność Matki Boga (Theotokos). Na polskie ziemie kult maryjny przybył pięć wieków później wraz z misjonarzami. Nieprzypadkowo wiele pierwszych świątyń w Polsce było budowanych właśnie pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, a wśród nich pochodzący z około XII w. gdański kościół grodowy. Jednak prawdziwe apogeum fascynacji gdańszczan Maryją przypada na koniec średniowiecza. W XV w. i na początku XVI stulecia położony nad Motławą gród owładnęła swoista moda na Maryję, ściśle związana z kulturą pielgrzymkową.

Plakietki, czyli jak odstraszyć mysz

Początkowo chrześcijanie pielgrzymowali niemal wyłącznie do Ziemi Świętej. Z czasem, gdy dotarcie do Palestyny stało się utrudnione, zaczęli peregrynować do grobów świętych i męczenników, miejsc objawień, cudownych relikwii, a także do sanktuariów związanych z kultem maryjnym. „Celem pielgrzymki jako aktu religijnego stało się spotkanie z sacrum, które mogło objawiać swoją moc i znaczenie w wielu określonych miejscach (…). W przypadku kultu Marii Panny to właśnie obrazy i rzeźby Jej postaci miały zastępować brak maryjnych relikwii, przy czym na terenie Francji oraz Niemiec celem pielgrzymek były najczęściej cudowne figury wykonane z drewna lub kamienia, podczas gdy w krajach śródziemnomorskich i słowiańskich liczniejsze cuda wydarzały się w związku z wizerunkami malowanymi Najświętszej Marii Panny” – wyjaśniał archeolog i muzealnik dr hab. Henryk Paner.